Теректӱ

Теректӱ
	Јурт
Теректӱ
	орус. Теректа
	50°17′41″ с. ш. 85°52′19″ в. д.HGЯO
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Кӧксу-Оозы
Јурт јеезе	Корбо-Талдыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1860
Бийиги	1061 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗435 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 89 %
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649470
АТТК-ныҥ коды	84240820003
МТТК-ныҥ коды	84640420111
Номер в ГКГН	0154730
	Теректӱ Москва Улалу Теректӱ

Теректӱ (орус. Теректа) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Корбо-Талдыҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Теректӱ орус. тополиный, с тополями, тополиная гора^[4].

Физико-географиялык темдектери

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, Сайлугемниҥ, Теректиниҥ, Тӧгӧриктиҥ, Кадын-Бажы Ӱч-Сӱмердиҥ, Ыйыктуныҥ тайгаларына курчаткан, Кадынга кирген Јаан Теректӱ сууныҥ јарадында турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1061 метрге бийик^[1].

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал. Кыш узун, ӱлӱрген айда ла кезикте кар тӱшсе, ойто кайылбай, кандык айдыҥ бажына јетре јадат. јай дезе кичӱ изӱ айдаҥ башталып, куран айда божойт, сыгын айда эмеш айас јылу кӱндер туруп ийет, эмеген јай дежер.

Јайдыҥ ортозында да кар јаап ийердеҥ айабас, минус градуска чечектӱ агаштарды, маала ажын соок алып ийет. Температура онойып кӱн туркунына кезем солынар аргалу.

Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы, шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ.^[5].

Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кырлардыҥ тӱштӱк јаны агаш јок, тӱндектей арка јаны агашту, кӧп јандай мӧш, тыт, кайыҥ, терек, аспак ла чиби ӧзӧт. ак јалаҥдары јайым одор ло кырага јараар јерлер. Мӧш лӧ кайыҥ, тыт ла аспак, чиби ле терек агаштар ӧзӧт. Кыска да болзо јайда јердиҥ ажы (кузук, јиилек, мешке), Маала ажы, кырада салган мажакту аш јакшы јылда кӧп тӱжӱм берет^[5]. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Амырдыҥ элбек јалаҥдарында кырага салган аш (буудай, сула ла арба), азырал ӧлӧҥ пырей јакшы бӱдет^[6].

Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӧгӧрик јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Корбо-Тал	10 км
Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы	24 км
Республикан тӧс кала Улалу	350 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	440 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4100 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ	270 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ	240 км

Тӱӱкизи

Јурт 1860 јылда тӧзӧлгӧн. Кӧчкин јаржактар бого токтоп јуртай берген, озо Блинов Василий деп кижи мында адару тудуп, пасекалу болгон.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы
2002^[7]	2010^[8]	2011^[9]	2012^[10]	2013^[11]	2014^[12]	2015^[13]	2016^[14]	2020^[15]
501	↘449	↗450	↗454	↗458	↘444	↘429	↗435	↘378

100

200

300

400

500

600

2012

2020

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 501 кижи болгон, олордыҥ 89 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон ^[3].

Инфраструктуразы

орто ӱредӱлӱ школ;
«Тийиҥеш» деп балдардыҥ туразы;
эмчилик;
культураныҥ байзыҥы;
библиотека;
стадион;
почта;
магазин;
пилорама;
турбаза «Оймон ӧзӧк», «Гостевая деревня», «Мир», «Ассонов».

Экономиказы

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы мал, аҥ, уй, кой, эчки азыраары, аш салары, адару тудары. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Карындаштык мӧҥкӱ Граждан јууныҥ геройлорыныҥ (1495) (Тӧс ором, д.36)^[16]^[17].

Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Мӧҥкӱсалгыш (1572, 1573, 1561, 1513, 1514, 1515, 1516, 1517)^[18];
Јебрен корум (1560, 1512)^[18];
Кезер таш (1511)^[18].

Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ӱч-Сӱмер байлу туу (1505)^[18];
Аржан суу (1509)^[18];
Байлу боочы Ыйыкту (1506)^[18].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте^[18].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

Ајарулар

↑ ¹ ² Теректа
↑ Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
↑ ¹ ² Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
↑ ¹ ² Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
↑ http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081460 (ја. эм.).
↑ https://rosstat.gov.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm (ја. эм.).
↑ https://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).
↑ https://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).
↑ https://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).
↑ https://web.archive.org/web/20190111055044/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/7a14c50043a20cb2b169b5d06954faf7/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2013+годы.docx (ја. эм.).
↑ https://web.archive.org/web/20190111055006/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/3ca23d0047a96a31be4fbeed3bc4492f/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2014+годы.docx (ја. эм.).
↑ http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/f42c57004c34285a8f63efb4bce00d93/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2015+годы.docx (ја. эм.).
↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya (ја. эм.).
↑ Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348
↑ Список-объектов-культурного-наследия.pdf
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

Тайантылар

Окылу сайт «Кӧксу-Оозы аймак»

[Высота_н/у_моря-1] ¹ ² Теректа

[2016AY-2] Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.

[Коряков-3] ¹ ² Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».

[Топонимика-4] Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.

[Кучин_флора_и_фауна-5] ¹ ² Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.

[Торбоков_флора-6] Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.

[7] ttp://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081460 (ја. эм.).

[8] ttps://rosstat.gov.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm (ја. эм.).

[9] ttps://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).

[10] ttps://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).

[11] ttps://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls (ја. эм.).

[12] ttps://web.archive.org/web/20190111055044/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/7a14c50043a20cb2b169b5d06954faf7/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2013+годы.docx (ја. эм.).

[13] ttps://web.archive.org/web/20190111055006/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/3ca23d0047a96a31be4fbeed3bc4492f/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2014+годы.docx (ја. эм.).

[14] ttp://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/f42c57004c34285a8f63efb4bce00d93/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2015+годы.docx (ја. эм.).

[15] ttps://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya (ја. эм.).

[Памятники-16] Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348

[Памятники_список-17] Список-объектов-культурного-наследия.pdf

[Ойношев_свод-18] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]