Коргон

Јурт
Коргон
орус. Коргон
51°05′46″ с. ш. 84°02′16″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Кан-Оозы
Јурт јеезе	Коргонныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	630 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘333 кижи (2016)
Ук-калыктар	91 % орустар
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649459
АТТК-ныҥ коды	84235835001
МТТК-ныҥ коды	84635435101
Номер в ГКГН	0154323
Коргон Москва Улалу Коргон
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Коргон (орус. Коргон ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кан-Оозы аймагында Коргонныҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы

Коргон орус. с тюрк.крепость, твердыня, защита. Корыган орус. с др.-тюрк. крепость.

Коргон орус. с монг. стан, военный лагерь.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ кӱнбадыш келтейинде,Теректиниҥ ле Тӧгӧриктиҥ сындарыныҥ алдында, Чарас ичинде, Чараска Марал сууныҥ киргенинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 630—806 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Кыш ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала, кандык айдыҥ бажына јетире турат. Соок ло деген чаган айда ортоайлык температура −19 °C, кар мында калыҥ тӱжет, тыҥ салкындар болбойт. Јай кичӱ изӱ айдаҥ башталып, сыгын айдыҥ бажына једет, кыска ла серӱӱн. Ортоайлык изӱ +18..+20 °C болот. Кейдиҥ чыгы 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык тебӱзи 4,5 м/с.

Аҥ-куштары

Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы. Куштардаҥ кедери тарал, карган, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Кезем астап, јоголорго јеткен куштар: мечиртке, ӱкӱ, ала ылаачын, карчага, шоҥкор, турна. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери

Чарас ичиниҥ агаштары: тыт, чиби, терек, мӧш, јойгон. Кату ла јымжак агаштар колый ӧзӧт Мында јымжак агаштар да кӧп: јодро, беле, толоно, тал, терек, каргана, ыргай, аспак; јӱзӱн-јӱӱр јиилектер: уйкӧс, бороҥот, чычрана, тийиҥкат, торбос, тожала, башка-башка мешкелер де бар. «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер арчын, кызыл тазыл, марал чечек, алтын тазыл.Чарас ичи ыжык, ичпек кызык та болзо, јерлери јакшы тӱжӱм берет.

Јери ле јолдоры

Јурттыҥ текши јери 197,25 га. Коргон јурттыҥ сыны тӱндӱктеҥ тӱштӱк јаар 1 км 624 м, кӱнчыгыштаҥ кӱнбадыш јаар 1 км 730 м. Јуртта 3 ором: Олјондо, Советский, Јаҥы.

Коргон јурттыҥ оромдорыныҥ текши узуны ла ээлемдерге јетире јолдордыҥ узуныла 10,09 км. Коргонго једерге ӱч јол бар: Улалу — Чаргы — Чакырдыҥ боочызы — Јабаган — Кан-Оозы — Коргон; Улалу — Шабалин — Себиниҥ боочызы — Нефтебаза — Јоло — Јабаганныҥ боочызы — Кан-Оозы — Коргон; Алтай кырайдаҥ келзе, Јаш-Тура — Солонешный — Чаргы-Оозы — Келейдиҥ боочызы — Кан-Оозы — Коргон. «Кан-Оозы — Коргон» деп регионал трассаныҥ учы (идентификационный темдеги 84К-109, узуны 63,055 км).

Коргон јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Аймактыҥ тӧс јери Кан-Оозы	64 км
Республикан тӧс кала Улалу	270 км,340 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	320 км, 350 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4100 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ	190 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ	170 км

Тӱӱкизи

Коргон јурт 1786 јылда Туулу Алтайдыҥ аалга, сӱрекей јараш јеринде, Чарас ла Коргон суулардыҥ бириккенинде тудулып башталган. Петр Шангин деп кижи баштапкы катап бу јерлер керегинде бичип, ӱлекер-картага кийдире јураган. Онойдо ок Чараска кирген Сентелек ле Коргон суудардыҥ башталганын јартап бичиген. Мында, аалга јерлерде, заимкаларда качкындар токтогондор, олор аҥдап-куштап азыранган. 19 чактыҥ бажында Коргондо 15-20 айыл болгон. Кийнинде Коргонныҥ јоны аш салып, мал азырап, адару тудуп иштенетен. Аргалу-чактузы кийнинде марал-аҥ азырап баштаган.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы

2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2020	2021
402	↘401	↘378	↘365	↘352	↘340	↘333	↘287	↗475

100

200

300

400

500

2013

2021

Берилген таблицада кӧргӱзилген јылдарда улустыҥ тоозы астап баратканы иле кӧрӱнет.

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 490 кижи болгон, олордыҥ 91 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон..

Инфраструктуразы

• јурт јеезениҥ администрациязы;
• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ туразы;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• библиотека;
• стадион;
• почта;
• магазин.

Экономиказы

Јуртта производстволык јаан ээлемдер јок. Кӧп саба билелер таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы мал, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Туризм.

Эмдиги ӧйдӧ Коргон јуртта ООО «Коргон» бар, тӧс ижи — мал азыраары.

Кереестер

Тӱӱкилик

Карындаштык мӧҥкӱ, граждан јууда турушкан партизандарга (Советский ором, 17А).

Археологиялык

• Јебрен корум (1388, 1389);
• Мӧҥкӱсалгыш (1386, 1387).

Ар-бӱткендик

• Байлу кыр;(1363) Кан-Оозы ла Коргонныҥ ортозында.

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

Ајарулар

Тайантылар

• Окылу сайт «Кан-Оозы аймак»
• Алтай туристский. Туристический портал.