Топшуур
| Топшуур | |
|---|---|
 Кайчы Карыш Кергилов бойы эткен топшуурыла, 2016 | |
| Классификация | кылдарлу кӱӱлик ойноткы |
| Родственные инструменты | Морин хуур, домбра, |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Топшур (моҥ. товшуур) — алтай кӱӱлик ойноткы, эки кылду (кварта настройкалу). Узуны 780 мм. Топшуурды эки сабардыҥ бажыла согуп ойнойт. Бу кӱӱлик ойноткы Монголияда ла кӧп тӱрк калыктарда элбеде јарлу[1] ла Алтай Республикада база [2][3].
Топшуурдыҥ ады, байла «топ» — удар, бряцать и «хур» — деп сӧстӧрдӧҥ турат. Бастыра тӱрк тилдерде ле шор группада мынайып бичилет.
Чынын айтса, кылдаҥ эткен учукты квартанаҥ эмеш элбек эдип тартат (диатонически эдип эмес). Топшуурла ойногондо синкоп (кӱӱ) јарабайт, оны эки сабардыҥ бажыла ӧрӧ-тӧмон согуп 4/4 ритмле ойнойт.
Кайчылар топшуурла ойноп, кай чӧрчӧктӧр айдат. Шиҥжӱчи А. В. Анохин топшуур керегинде:
Алтай улус топшуурла ойнойт, бу кӱӱлик ойноткы балалайкага тӱҥей, је оныҥ ӱни башка. Оны эки чичке кылду аттыҥ јалынаҥ эткен. Топшуур балалайка ла ла чылап ойноп јат. Азиаттарда кварталар (курч,эмеш элбек — FG) ол консонанс ошкош нениҥ учун дезе, оныла кожоҥды баштап ла токтодып јат. Квартанаҥ ӧскӧ топшуур аккомпанементе ару квинта ла јаан эмезе огош секста берет. Бу бастыра интервалдарды бис топшуур ойнозо угып јадыс деп айткан
.
Эмдиги ӧйдӧ топшуурла јаҥыс ла эпос эмес, тегин де кожоҥдор кожоҥдоп, ансамбльдарда ойнойт. Тувиндер алдынаҥ бери топшуурла јӱзӱн-башка кожоҥдор ойнойт.
Топшуурдыҥ бӱдӱми (деки) тегерик, калбакка да тӱҥей, экче де, ӱч те толыкту (балалайкага тӱҥей) болот. Ӱстинде деканы јетире уужалбаган теренеҥ эдет, ол тушта оныҥ ӱни тунгак, барабанныҥ ӱнине тӱҥей. Јука агаштаҥ этсе, ӱни бийик полуаккустический гитарага тӱҥей. Топшуурдыҥ ол эки кылы башка-башка оригинальный эп-аргалар тузаланарга берет.
Г.И. Чорос-Гуркинниҥ этнографиялык јуругы. Топшуур 1915 .
Г.И. Чорос-Гуркин Топшуурлу эр кижи. Алтайлар. 1930 јыл сыгын айдыҥ 18-чи кӱни
Кайчы Ногон Шумаров, Новосибирск, 2016
Топшуурла ойногоны
Онойдо ок кӧр
Ајарулар
- ↑ Итс Р. Ф., Решетов А. М. Корейские и монгольские коллекции в собраниях МАЭ. — Изд-во "Наука," Ленинградское отд-ние, 1987. — С. 158. — 173 с. Архивная копия от 29 кандык ай 2022 на Wayback Machine
- ↑ Советская энциклопедия. Музыкальный энциклопедический словарь. — 1990. — С. 549. — 672 с. Архивная копия от 28 кочкор ай 2019 на Wayback Machine
- ↑ Музыкальная энциклопедия. — Советская энциклопедия. — 1981. — Т. 5. — С. 577—578. — 1056 с. Архивная копия от 9 кӱчӱрген ай 2019 на Wayback Machine
Литература
- Топшуур // Музыкальные инструменты. Энциклопедия. — М.: Дека-ВС, 2008. — С. 582. — 786 с.
- Кончев В.Е. Школа игры на алтайском комусе. — Горно-Алтайск, 2004. — С. 6—8. — 56 с.
 | ||
Тайантылар
 |
|---|