Тöрöлиниҥ коруучылыныҥ кÿни

Рувики сайттаҥ
Тöрöлиниҥ коруучылыныҥ кÿни
Орден Красной Звезды.jpg
Jöптöлгöн 1922 јыл
Темдектелет јылдыҥ ла
Öйи кочкор айдыҥ 23-чи кӱни
Тудуш 1918 јылдыҥ кочкор айында Кызыл Черӱниҥ герман черӱлерге баштапкы катап удурлашканы
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа


«Тӧрӧлин коруучылыныҥ кӱни»«орус. День защи́тника Оте́чества» — Россия ла СССР-дыҥ республикаларында јылдыҥ ла кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде темдектеп турган байрам. СССР-да 1922 јылдаҥ ала јаҥжыккан аайынча Кызыл черӱниҥ кӱни, 1946 јылдаҥ — Совет черӱниҥ кӱни, 1949 — 1992 јылдарда — Совет черӱниҥ ле Военно-морской флоттыҥ кӱни. Кочкор айдыҥ 23-чи кӱни бастыра совет граждандарга иштеер кӱн болгон, јаҥыс ла СССР-дыҥ Јуучыл Ийделери бу кӱнде иштебей туратан[1].

Совет Союз јоголгон кийнинде Россияда бу байрамды Тӧрӧлин коруучылыныҥ кӱниле Россияныҥ јуучыл магыныҥ кӱни деп темдектеп баштаган. Тӧрӧлин коруучылыныҥ кӱни — кору сферада иштеп турган эр ле ӱй улустыҥ байрамы[2].

Байрамды јӧптӧгӧни

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Россий империияда революцияга јетире кӱчӱрген айдыҥ 26-чы кӱнинде Георгий кавалерлердиҥ кӱнин байрамдаган. 1769 јылда орден јӧптӧлгӧн, оныҥ учун байрамды бу кӱнге келиштире тургускан. Россияда байрамды бастыра улус байрамдабаган, коруучылардыҥ байрамы јок болгон[3].

Тӱӱки[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1918 јылда чаган айдыҥ 28-чи кӱнинде Совет Россияныҥ элјондык комиссарларыныҥ соведи Ишмекчи-крестьян Кызыл черӱ тургузар деп Декрет чыгарган, 1918 јылда кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинде большевиктердиҥ башкарузы кепке базып чыгарган[4].

Кочкор айдыҥ 18-чи кӱнинде герман ла австро-венгер черӱлер Кӱнчыгыш фронтто ичкерлеп баштаган. Ревель, Псков ло Нарвага 8-чи герман черӱ кирген. Немецтер бир кӱнде 50 км јуук ӧткӧн[5].

1918 јылда кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде СНК-ныҥ кочкор айдыҥ 21-чи кӱнинде бичилген «Социал Тӧрӧлис јеткерде!» деп кычыру чыккан[6]. Калаларда митингтер ӧдӱп, улус бойыныҥ кӱӱниле Кызыл Черӱге бичиткен .

  • Ишмечи-крестьян Кызыл Черӱ тӧзӧӧри керегинде СНК-ныҥ Декреди В. И. Лениниҥ тӱзедӱлериле

    Ишмечи-крестьян Кызыл Черӱ тӧзӧӧри керегинде СНК-ныҥ Декреди В. И. Лениниҥ тӱзедӱлериле

  • Генерал фон Эйхгорн Минскте курчуда, 1918 јыл кочкор ай

    Генерал фон Эйхгорн Минскте курчуда, 1918 јыл кочкор ай

  • Герман империяныҥ јуучылдары. Киев, 1918 јыл тулаан ай

    Герман империяныҥ јуучылдары. Киев, 1918 јыл тулаан ай

  • Албаты комиссарлардыҥ Совединиҥ декреттӱ листовказы «Социал тӧрӧлис јеткерде!», 1918 јыл кочкор айдыҥ 21-чи кӱни

    Албаты комиссарлардыҥ Совединиҥ декреттӱ листовказы «Социал тӧрӧлис јеткерде!», 1918 јыл кочкор айдыҥ 21-чи кӱни

1918 јылда тулаан айдыҥ 3-чи кӱнинде Брестте мир јӧптӧлгӧн јармандардыҥ магады (орус. условие) аайынча.

Байрамныҥ тӱӱкизи[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1919 јылда чаган айдыҥ 10-чы кӱнинде РККА-ныҥ председатели Николай Подвойский чаган айдыҥ 28-чи кӱнинде РККА-ныҥ јылдыгын темдектеер деп сурак тургускан. Бу сурак оройтыган учун байрамды кочкор айдыҥ 17-чи кӱнинде Кызыл сыйдыҥ кӱниле кожо ӧткӱрер деп тургузылган, кийнинде байрамды воскресен кӱнине ВЦИК-тыҥ Президиумыныҥ Кызыл черӱниҥ 4-чи јылдыгы керегинде постановлениези чыккан[7].

Псковто Кызыл Черӱниҥ јылдыгын байрамдаар афиша, 1919 јыл кочкор айдыҥ 23-чи кӱни[8].

Датаны тургусканы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1923 јылда РККА-ныҥ 5-чи јылдыгында байрамга бастырасоюзный статус берилген. 1923 јылда кочкор айдыҥ 5-чи кӱнинде Реввоенсоветтыҥ јакарузында Л. Д. Троцкий јакарган: «1918 јылдыҥ кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде, ӧштӱниҥ табарары тыҥып келерде, ишмекчилер ле крестьяндардыҥ башкарузы Јуучыл Ийделер тургузар деп кычыру тургускан». Бу ла јылда«Военная мысль и революция» деп журнал кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде тӱндӱк-кӱнбадышта јуулажарга Кызыл Черӱниҥ баштапкы бӧлӱги тӧзӧлгӧн деп бичиген. 1933 јылда К. Е. Ворошилов айткан[9]:

РККА-ныҥ јылдыгын кочкор айдыҥ 23-чи кӱниле кожо ӧткӱрип баштаганы келишпей јат, кандый да тӱӱкилик датага келишпейт оныҥ учун јартаар арга јок.


Генерал-майор С. Ф. Найда темдектеген: кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде Петроградта В. И. Ленинниҥ «Социал Тӧрӧлис јеткерде!» деп кычырузы чыгарда, улус бойыныҥ кӱӱниле Кызыл Черӱниҥ отрядтарын тӧзӧп баштаган[10].

Ӧскӧ ороондордо байрамдаш

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

СССР-га кирген ороондордо Тӧрӧлин коруучыларыныҥ кӱни база темдектелет.

СССР-дыҥ почтовый маркалары, 1968 јылда СССР-дыҥ Јуучыл Ийделериниҥ 50 јылдыгына учурлай

Россияда Тӧрӧлин коруучылыныҥ кӱни[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1993 јылда байрамга јаҥы ат берилген — «Тӧрӧлин корыычыларыныҥ кӱни» (1993 јылда кочкор айдыҥ 8-чи кӱнинде чыккан РФ ВС Президиумыныҥ постановлениези). 2002 јылдаҥ ала Государственный думаныҥ 1995 јылда тулаан айдыҥ 13-чи кӱнинде чыккан ФЗ № 32-ФЗ аайынча чыгарган јӧбиле, кочкор айдыҥ 23-чи кӱни иштебес кӱн ле окылу ады Тӧрӧлин корыычыларыныҥ кӱни деп јӧптӧлгӧн[11].

Эмдиги Россияда бу кӱнде кемди уткыыры керегинде јарт јок: јаҥыс ла јуучылдарды ба, эмезе бастыра эр улусты ба[12].

2008 јыл кочкор айдыҥ 23-чи кӱни Тӧрӧлин коруучыларыныҥ кӱни, Москва, Александров сад. Россияныҥ президенти Владимир Путин Ады Јарталгалак Јуучылдыҥ мӧҥкӱзине венок салат

Јаҥжыкан аайынча Москвада тергеениҥ башкарузы Ады Јарталгалак Јуучылдыҥ мӧҥкӱзине веноктор ло чечектер салат. Эҥирде байрамдык концерттер ӧдӱп ле салют адат. Россияныҥ ӧскӧ калаларында онойып ок парадтар ла башка-башка керектер-јарактар ӧдӧт.


2013 јылда ӧткӧн ФОМ-ныҥ шиҥжӱзиле, 77 % россияндар бу кӱнди керектӱ ле јаан учурлу байрам деп чотойт[13].

Кочкор айдыҥ 23-чи кӱни ДНР ла ЛНР-да байрам ла иштебес кӱн[14].

Беларусь Республиканыҥ Тӧрӧлин коруучыларыныҥ ла Јуучыл Ийделериниҥ кӱни[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Беларусьтыҥ Јуучыл Ийделериниҥ тӱӱкизи РККА тӧзӧлгӧнинеҥ бери келип, ороонныҥ тергеези тургузарында јаан учурын јетирген.

Псковтыҥ алдында согуштыҥ реконструкциязыныҥ туружаачылары, 1918 јыл кочкор айдыҥ 23-чи кӱни. Псков, 2018 јыл кочкор айдыҥ 23-чи кӱни

Ол тегин эмес тӱӱкилик ӧй биске кӧп јартамалдар ла учуралдар артыргыскан. Бис качан да ундыбас учурлу: ол туштагы улус ла Кызыл Черӱ биске тирӱ артарга болушкан, олордыҥ болужыла бис нация болуп артканыс. Бис оны ундыбай ӱйедеҥ ӱйеге берер учурлу.

— Беларусь Республиканыҥ президенти Александр Лукашенко[15]


Беларусь ла Россияныҥ черӱлери кожо байрамдык керек-јарактар ӧткӱрет[16]. 2018 јылда Беларусьтыҥ Јуучыл Ийделериниҥ јӱс јылдыгына учурлай Гроднодо авиация турушкан парад ӧткӧн[17], Минскте, Брестте, Витебскте, Гомельде, Гроднодо ло Могилёвте байрамдык салюттар ӧткӧн[18].

23 февраль Украинада[тӱзедер | кодты тӱзедер]

2014 јылдыҥ ӱлӱрген айдыҥ 14-чи кӱнинде президент Пётр Порошенко кочкор айдыҥ 23-чи кӱнин байрамдабас деп токтоткон[19].


23 февраль Кыргызстанда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кыргызстанда Јуучыл Ийделердиҥ байрам ӧткӱрерге белетениш. Бишкек, 2018 јыл кӱӱк ай.

Кыргызстанда 2004 јылда чыккан Иштиҥ кодексы аайынча Тӧрӧлин коруучыларыныҥ кӱни кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде иштебес байрамдык кӱн деп тургузылган. Кыргызстанда Јуучыл Ийделердиҥ кӱни кӱӱк айдыҥ 29-чы кӱнинде байрамдалат, иштеер кӱн.

  • Бишкекте мэрияныҥ алдында

Бишкектиҥ гарнизоныныҥ кӧдӱриҥилӱ построениези ӧдӧт, оныҥ кийнинде оркестрлӱ парад «Ала-Тоо» тепсеҥге јетире барат[20].

23 февраль Казахстанда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Казахстанныҥ Тӧрӧлин коруучыларыныҥ кӱни кӱӱк айдыҥ 7-чи кӱнинде темдектелет. Казахстаныҥ президенти Нурсултан Назарбаев (ол ӧйдӧ Ӱстӱги главнокомандующий) 1992 јылдыҥ кӱӱк айдыҥ 7-чи кӱнинде национал Јуучыл Ийделер тӧзӧӧр деп јакаанга кол салган. Казахстанда кочкор айдыҥ 23-чи кӱни окылу байрам эмес, је јаҥжыкан аайынча бу кӱнде ӱй улус эр улусты уткып, сыйлар берет[21].

23 февраль Таджикистанда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Таджикистанда «Тӧрӧлиниҥ коруучыларыныҥ кӱнин» ӧткӱрерге бюллетениш. Душанбе, 2018 јыл кочкор айдыҥ 13-чи кӱни.

Таджикистанда кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде Коруучыныҥ кӱни ле Јуучыл Ийделер тӧзӧлгӧн кӱн деп темдектелет[22].

1992 јылдыҥ чаган айында Таджикистан Республикада Коруныҥ комитеди тӧзӧлгӧн. Комитетке јуучыл частьтар, военкоматтар, штабтар ла ӧскӧ дӧ јуучыл структуралар кирген. 1992 јылдыҥ јаҥар айдыҥ 18-чи кӱнинде Таджикистанда Коруныҥ министерствозы тӧзӧлӧрдӧ, Элјондык фронттыҥ отрядтарынаҥ национал Јуучыл Ийделери тӧзӧлгӧн.

1993 јылдыҥ кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде СССР јоголгон кийнинде Душанбеде граждан јууныҥ ӧйинде Јуучыл Ийделердиҥ баштапкы парады ӧткӧн. Бу кӱн Таджикистаныҥ Јуучыл Ийделериниҥ кӱни деп јарлаган[23].

23 февраль Тӱштӱк Осетияда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱк Осетияда кочкор айдыҥ 23-чи кӱни окылу байрам ла иштебес кӱн. Кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде Тӱштӱк Осетияныҥ башкарузы ла эл-јоны Совет черӱниҥ Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкан ветерандардыҥ ла 90 јылдарда Тӱштӱк Осетияныҥ коруузына турган јуучылдардыҥ эземине учурлай керектер-јарактар ӧткӱрет. Бу кӱндерде бир неделениҥ туркунына Коруныҥ министерствозыныҥ јуучылдарын, ОМОН, МВД-ныҥ ла ӧскӧ дӧ подразделениелердиҥ ишчилерин уткып, эземниҥ эҥирлерин ле кӧдӱриҥилӱ туштажулар ӧткӱрет[24].

23 февраль Абхазияда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кочкор айдыҥ 23-чи кӱни Абхазияда темдектелет, је окылу байрам эмес. Абхаз Республикада бу кӱнде Коруныҥ министерствозыныҥ ла Абхазияда турган 7-чи россий јуучыл базаныҥ јуучылдары, РФ ФСБ Погран управлениезиниҥ пограничниктери 1992—1993 јылдарда Абхаз јонныҥ Тӧрӧли учун јууда божогондорго ло грузин-абхаз јууда божогон россий јӧптӧштиреечилерге чечектер салат. Абхаз ла россий јуучылдар Мактыҥ Паркындала божогон јӧптӧштиреечилердиҥ обелискине келип чечектер салат[25].

23 февраль Арменияда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кочкор айдыҥ 23-чи кӱни Арменияда тергеелик байрам эмес те болзо, Ереван ла Гюмриде кӧдӱриҥилӱ керектер ӧдӧт. Арменияныҥ бийик јуучыл башкарузы россий дипломаттарла кожо Јеҥӱниҥ парккына келип, Ады Јарталбаган Јуучылдыҥ мӧҥкӱзине веноктор ло чечектер салат. Бу церемонияныҥ кийнинде армян ла россий јуучылдардыҥ парады ӧдӧт.

Гюмриде «Дом Москвы» деп культурно-деловой тӧс јерде јуучыл кожоҥдордыҥ концерти ӧдӧт. Концертке јербойыныҥ улузы ла 102-чи россий военный базаныҥ јуучылдары келет[26].

23 февраль Латвияда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Латвия јайымдалып барган кийнинде кочкор айдыҥ 23-чи кӱни окылу байрам эмес деп токтодылган[27][28].

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ День защитников Отечества (орус.). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 18 кӱни, 2022.
  2. ↑ Поздравление Владимира Путина по случаю Дня защитника Отечества. news.1777 (23 кочкор ай 2024). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 10 кӱни, 2024.
  3. ↑ Константин Медведев. 23 февраля - День защитника Отечества. Чем важен этот праздник для нас?. Российское историческое общество. Дата обращения: чаган айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  4. ↑ Газета Временного рабочего и крестьянского правительства. — 20 января (2 февраля) 1918. — № 13 (58). — С. 1.
  5. ↑ Гривенко В. Историческое переосмысление 23 февраля Архивная копия от 19 кочкор ай 2007 на Wayback Machine // Независимое военное обозрение : интернет-газета // nvo.ng.ru (16 февраля 2007 года)
  6. ↑ Газета Временного рабочего и крестьянского правительства, № 31 (76) от 23 февраля 1918 года, с. 1.
  7. ↑ Историческая справка о дне 23 февраля. Архивная копия от 25 чаган ай 2020 на Wayback Machine // happy-year.narod.ru
  8. ↑ С историей формирования Красной армии можно ознакомиться на выставке в Пскове. Архивная копия от 14 кандык ай 2021 на Wayback Machine // pln-pskov.ru
  9. ↑ Максим Хрусталёв. «Несокрушимая и легендарная». — Исторические корни Дня защитника Отечества. Архивная копия от 7 куран ай 2017 на Wayback Machine // km.ru (23 февраля 2010 года)
  10. ↑ Найда С. Ф. Почему день Советской армии и Военно-морского флота празднуется 23 февраля? // Военно-исторический журнал. — 1964. — № 5. — С.115—117.
  11. ↑ Федеральный закон Российской Федерации № 32-ФЗ от 13 марта 1995 года «О днях воинской славы (победных днях) России». Архивная копия от 26 кӱчӱрген ай 2021 на Wayback Machine Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru
  12. ↑ Кого нужно поздравлять 23 февраля?. Аргументы и факты (22 кочкор ай 2017). Дата обращения: кочкор айдыҥ 21 кӱни, 2019. Архивировано кочкор айдыҥ 22 кӱни, 2019 јыл.
  13. ↑ О российской армии и 23 февраля. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 1 кӱни, 2020. Архивировано кандык айдыҥ 23 кӱни, 2021 јыл.
  14. ↑ Глава ДНР объявил 23 февраля выходным днём. Дата обращения: кочкор айдыҥ 22 кӱни, 2016. Архивировано тулаан айдыҥ 3 кӱни, 2016 јыл.
  15. ↑ Александр Лукашенко принял участие в торжественном собрании, посвящённом 100-летию Вооружённых Сил Беларуси. Архивная копия от 24 кочкор ай 2018 на Wayback Machine Национальный центр правовой информации Республики Беларусь // pravo.by (23 февраля 2018 года)
  16. ↑ Российские и белорусские десантники на лыжах отметили 100-летие Красной армии. Архивная копия от 22 кочкор ай 2018 на Wayback Machine Телеканал «РЕН ТВ» // ren.tv (22 февраля 2018 года)
  17. ↑ ВИДЕО. Военный парад к 100-летию Вооружённых Сил Республики Беларусь. Гродно, 23 февраля 2018 года. Архивная копия от 29 куран ай 2020 на Wayback Machine // youtube.com (пользователь — «Телеканал Гродно Плюс»; опубликовано 24 февраля 2018 года)
  18. ↑ Военный парад в Гродно прошёл с участием авиации. Архивная копия от 24 кочкор ай 2018 на Wayback Machine «Белорусское телеграфное агентство» (БЕЛТА) // belta.by (24 февраля 2018 года)
  19. ↑ Указ Президента України № 806/2014 — Офіційне представництво Президента України. Дата обращения: куран айдыҥ 31 кӱни, 2016. Архивировано сыгын айдыҥ 14 кӱни, 2016 јыл.
  20. ↑ Военный парад прошёл в Киргизии в День защитника Отечества. Архивная копия от 31 јаҥар ай 2013 на Wayback Machine РИА «Новости» // ria.ru (23 февраля 2012 года)
  21. ↑ 23 февраля или 7 мая?. Информационная система ПАРАГРАФ. Дата обращения: чаган айдыҥ 28 кӱни, 2022. Архивировано чаган айдыҥ 28 кӱни, 2022 јыл.
  22. ↑ Парад в Душанбе 23 февраля 2013 года (видео) Архивная копия от 30 јаҥар ай 2013 на Wayback Machine
  23. ↑ 23 февраля — День защитника и День образования Вооружённых Сил Таджикистана Архивная копия от 31 јаҥар ай 2013 на Wayback Machine
  24. ↑ 23 февраля в странах СНГ (недоступная ссылка). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2013. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 29 кӱни, 2012 јыл.
  25. ↑ 23 февраля — День защитника Отечества в Абхазии Архивная копия от 30 јаҥар ай 2013 на Wayback Machine
  26. ↑ День защитника Отечества отметили в Армении. Дата обращения: тулаан айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано тулаан айдыҥ 1 кӱни, 2013 јыл.
  27. ↑ 23 февраля в Латвии: не «День защитника отечества», но «Мужской день» и для многих — праздник. Дата обращения: кочкор айдыҥ 24 кӱни, 2018. Архивировано кочкор айдыҥ 24 кӱни, 2018 јыл.
  28. ↑ В Риге отметили 23 февраля. Дата обращения: тулаан айдыҥ 26 кӱни, 2013. Архивировано кандык айдыҥ 30 кӱни, 2012 јыл.

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алган јери - "https://alt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Тöрöлиниҥ_коруучылыныҥ_кÿни&oldid=343585"