Карыкчалдыҥ ла эземниҥ кӱни

Карыкчалдыҥ ла эземниҥ кӱни
Карыкчалдыҥ ла эземниҥ кӱни
	; Јеҥӱниҥ музейинде «Эземниҥ ӱспекчини» деп акция (2023)
Датазы	кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱни
Причина	Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ башталганы
Жертвы
	26,6 млн корогон совет граждан
Осуждённый (е)	ӧштӱлер, нацист Германияныҥ јуучыл башкарузы
Судебный процесс	Нюрнбергский јаргы
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Карыкчалдыҥ ла эземниҥ кӱни (орус. День памяти и скорби) — Россияныҥ тӱӱкизинде бу эҥ карыкчалду кӱн. 1941 јылдыҥ кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде СССР-ге табару эдерде, Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталды. Јылдыҥ ла кичӱ изӱ айдыҥ 22 кӱнинде Россияда Белоруссияда ла алдында совет телкем болгон ӧскӧ дӧ ороондорында эземге учурлалган керек-јарактар ӧткӱрилет^[1].

Јуу ӧткӧн јылдарда 26,6 млн совет граждан божогон (8,7 млн јуу- согуштыҥ јалаҥдарында ӧлгӧн; 7,42 млн — нацисттер олјологон јерлерде ӧлгӧн; 4,1 млн — олјологон јерлерде ач-тороноҥ божогон; 5,27 млн — Германияга айдаткан).

Россияда нацисттер 1,7 мун калалар ла јурт јерлерди јемиргилеген, келиштире 70 муҥ кирелӱ јурттар ла деремнелер ӧртӧгӧн, тергееге ле ондо јуртаган улузына эдилген чикке ар-јӧӧжӧниҥ коромјызы 679 млрд саковой болор (1941 јылдыҥ баазыла)^[2].

Россия Федерация

1992 јылдыҥ јаан изӱ айдыҥ 13-чи кӱнинде РФ-тиҥ Ӱстӱги Совединиҥ Президиумыныҥ јӧби ааыйынча кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱни"Ада-Тӧрӧлиниҥ коручыларыныҥ эземиниҥ кӱни"деп јарлалган.

1996 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 8-чи кӱни Россия Федерацияныҥ президенти Ельцин Борис Николаевичтиҥ Јакарузыла кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱни «Эземниҥ ле карыкчалдыҥ кӱни» деп јарлалган. 2007 јылда ӱлӱрген айдыҥ 24 кӱнинде «Эземниҥ ле карыкчалдыҥ кӱни» Россияныҥ черӱчил магыныҥ ле эземиниҥ кӱндериниҥ тизимине кийдирилген^[3].

Јаҥжыгулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде СССР-да Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондордыҥ эземине учурлап, тергеелик тымыктыҥ ӧйи јарлалат, тергеелик учреждениелердиҥ тураларыныҥ ӱстиндеги Россия маанызы, ӧскӧ тергеелик маанылар, Россия Федерацияныҥ Јуучыл талайлык флодыныҥ Андреевский маанызы тӧмӧҥ эмеш тӱжӱрилер, улус јаткан туралардыҥ ӱстинде траур ленталарлу маанылар ийлилет. Телекӧрӱлте ле радиодо, культураныҥ байзыҥдарында каткы-комытту мероприятиелер ӧткӱрилбес^[4].

Бастыра ороондо эземге учурлалган керек-јарактар ӧткӱрилет, акциялар «Вахта памяти» ле "Эземниҥ ӱспекчини «, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ геройлорыныҥ кереестерине чечектер ле веноктор салынгылайт.^[5]. Бу кӱн Арасей Федерацияныҥ Черӱзиниҥ черӱчил бӧлӱктеринде ле Росгвардияда аҥылу темдектелет. Темдектезе, 2024 јылда СВО-до турушкан росгвардеецтер „Эземниҥ сады“ деп акцияда турушкылап, ДНР-диҥ парктарында ла скверлеринде агаштар отугыскандар^[6].

Москвада Александровский садта Ады јарталбаган Јуучылдыҥ сӧӧгине Россияныҥ Президенти, Россия Федерацияныҥ Башкарузыныҥ председатели, Совет Федерацияныҥ председатели, Тергеелик думаныҥ председатели, Россия Федерацияныҥ Башкарузыныҥ турчылары, Госдуманыҥ депутаттары, сенаторлор, ветерандардыҥ биригӱлери веноктор салат.

Карыкчалдыҥ ла эземниҥ кӱнинде Тымыктыҥ минуды (2023)
Росгвардеецтер СВО зонда „Эземниҥ сады“ деп акция ӧткӱрген (2024)
Россия президенти Владимир Путин Ады јарталбаган Јуучылдыҥ сӧӧгине венок салат (2023)

Эземниҥ ле карыкчалдыҥ кӱни 2024 јылда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

2024 јылдыҥ кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде Москвада Јеҥӱге учурлалган Музейдиҥ алдында тепсеҥде „Эземниҥ ӱспекчини“ деп тергеелик мемориал акция ӧткӧн: ӱренчиктер, студенттер ле Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ветерандары јӱстер тоолу ӱспекчиндер кӱйдӱргилеген, волонтёрлор отту ӱспекчиндердеҥ јурук эткилеген, Ираклий Тоидзениҥ „Геройлорго-Тӧрӧлиниҥ салюды!“ деп плакадына туҥейлеш эдип, Јеҥӱниҥ Музейиниҥ алды јанында „ Ундыба!“ деп видеоинсталляция кӧргӱзилген.^[7].

Ол ло ок ӧйдӧ Россияныҥ ончо калаларында ла јурт јерлеринде Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондордыҥ эземине учурлалган акциялар ӧткӱрилген. Бу кӱнде россиялык музейлерде нацистский Германия ла оныҥ союзниктери Россияга табарганы керегинде экспозициялар тургузылган. Темдектезе, ВДНХ-да „Јаан орооныс, ӧрӧ тур!“ ла „Самаралар ла дневниктер-јуу-чактыҥ эземи“ деп акча тӧлӧбӧзинеҥ кӧрӧтӧн экскурсиялар ӧткӧн (озодоҥ бичидип алар керек)^[7].

Јеӱниҥ музеиниҥ алды јанында „Ундыба“ деп инсталляция (2024)
Москва сууныҥ јарадында Эземниҥ ле карыкчалдыҥ кӱнинде ӱспекчиндер

Белоруссия

Белоруссияда бу кӱн Ада-Тӧрӧли учун Улу јууда корогондордыҥ эземиниҥ ле карыкчалыныҥ бастыра албатылык кӱни" деп темдектелет. (белор. Дзень усенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны)^[8]. Соҥында «Ада-Тӧрӧли учун Улу јууда корогондордыҥ эземиниҥ ле белорусс албатыныҥ геноцидиниҥ бастыра албаталык кӱни» деп солынган.

Дмитрий Медведев ле Александр Лукашенко Брестте шибеениҥ коручылдарыныҥ мемориалына веноктор салат, 2008 јыл кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱни

Украина

2000 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 17-чи кӱнинде президенттиҥ Јакарузыла «Карыкчалдыҥ ла јууда корогондордыҥ эземиниҥ кӱни» Украинада јӧптӧлгӧн. 2014 јылда тергеелик кубулралардыҥ кийнинде, качан ороондо ончо немениҥ аттарын солыыр тушта, кезик оромдорды нацисттерди јӧмӧгӧндӧрдиҥ адыла адаган, кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ геойлорыныҥ кереестерин ӱреген учуралдар болот.^[9].

Онойдо ок кӧр

Россияныҥ профессионал байрамдары ла учурлу даталары

Ајарулар

↑ Федеральный закон от 13 марта 1995 г. № 32-ФЗ «О днях воинской славы и памятных датах России» (орус.). Kremlin.ru. Дата обращения: кочкор айдыҥ 9 кӱни, 2022. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 26 кӱни, 2021 јыл.
↑ День памяти и скорби — день начала Великой Отечественной войны (ја. эм.). РИА "Новости" (22.06.2020). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.
↑ День памяти и скорби. Досье (ја. эм.). ТАСС (21.06.2017). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 28 кӱни, 2024.
↑ Указ Президента России от 8 июня 1996 года № 857 (ја. эм.). Предпринимательское право (8 кичӱ изӱ ай 1996). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 22 кӱни, 2009. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 18 кӱни, 2012 јыл.
↑ День памяти и скорби. 83-я годовщина начала Великой Отечественной войны. Как советские граждане узнали о нападении (ја. эм.). РБК (14.06.2024). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.
↑ В преддверии Дня памяти и скорби росгвардейцы в ДНР присоединились к акции «Сад памяти» (ја. эм.). "Росгвардия" (21.06.2024). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.
↑ ¹ ² Помнить историю, чтить героев: какие мероприятия пройдут в столице в ночь на 22 июня (ја. эм.).
↑ День всенародной памяти жертв Великой Отечественной войны в Беларуси (орус.). Министерство обороны Республики Беларусь. Дата обращения: кочкор айдыҥ 12 кӱни, 2022. Архивировано кӱӱк айдыҥ 21 кӱни, 2021 јыл.
↑ В Киеве накануне Дня памяти и скорби осквернили знаменитый монумент "Родина-мать" (ја. эм.). "Беларусь 1" (20.06.2020). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.

Тайантылар

[1] Федеральный закон от 13 марта 1995 г. № 32-ФЗ «О днях воинской славы и памятных датах России» (орус.). Kremlin.ru. Дата обращения: кочкор айдыҥ 9 кӱни, 2022. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 26 кӱни, 2021 јыл.

[2] День памяти и скорби — день начала Великой Отечественной войны (ја. эм.). РИА "Новости" (22.06.2020). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.

[3] День памяти и скорби. Досье (ја. эм.). ТАСС (21.06.2017). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 28 кӱни, 2024.

[4] Указ Президента России от 8 июня 1996 года № 857 (ја. эм.). Предпринимательское право (8 кичӱ изӱ ай 1996). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 22 кӱни, 2009. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 18 кӱни, 2012 јыл.

[5] День памяти и скорби. 83-я годовщина начала Великой Отечественной войны. Как советские граждане узнали о нападении (ја. эм.). РБК (14.06.2024). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.

[6] В преддверии Дня памяти и скорби росгвардейцы в ДНР присоединились к акции «Сад памяти» (ја. эм.). "Росгвардия" (21.06.2024). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.

[:0-7] ¹ ² Помнить историю, чтить героев: какие мероприятия пройдут в столице в ночь на 22 июня (ја. эм.).

[8] День всенародной памяти жертв Великой Отечественной войны в Беларуси (орус.). Министерство обороны Республики Беларусь. Дата обращения: кочкор айдыҥ 12 кӱни, 2022. Архивировано кӱӱк айдыҥ 21 кӱни, 2021 јыл.

[9] В Киеве накануне Дня памяти и скорби осквернили знаменитый монумент "Родина-мать" (ја. эм.). "Беларусь 1" (20.06.2020). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 21 кӱни, 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]