Ленинград курчуунаҥ јайымдалган кӱн
Использованные материалы
| Ленинград курчуунаҥ јайымдалган кӱн | |
|---|---|
.jpg) Ленинград курчуунаҥ јайымдалганына учурлаган салют 1944 јыл чаган айдыҥ 27-чи кӱни | |
| Бÿдÿми | Тергеелик |
| Окылу | Ленинград фашисттердиҥ курчуузунаҥ бӱдӱнге јайымдалган кӱн |
| Онойдо ок | Јуучыл мактыҥ кӱндери ле Россияныҥ учурлу даталары |
| Jöптöлгöн | 1995 јылдыҥ тулаан айдыҥ 13-чи кӱнинде |
| Темдектелет | јылдыҥ ла |
| Öйи | Чаган айдыҥ 27 кӱни |
| Тудуш | Ленинградтыҥ курчуузыла |
Ленинград курчуунаҥ јайымдалган кӱн (орус. День снятия блокады Ленинграда) — Россияда јуучыл мактыҥ кӱни, Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу ӧйинде Ленинград фашисттердиҥ курчуузунаҥ јайымдалган кӱнине учурлалган. 2014 јылдаҥ ала Ленинград фашисттердиҥ курчуузунаҥ бӱдӱнге јайымдалган кӱн. Бу кӱнниҥ адын, каланыҥ улузыныҥ јуучыл нерезин кӧргӱзерге, солыган.
Тӱӱкизи
Ленинград курчууда. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйинде Ленинград 872 кӱн курчууда болгон. 1943 јылдыҥ чаган айында курчууны кезик јердеҥ ӱзӱп чыгарга келишкен. 1943 јылдыҥ учында Ленинград — Новгород деп операцияны белетеп баштагандар, оныҥ тӧс амадузы Ленинградты курчуунаҥ јайымдаары болгон, ол «Чедирген» ле «Чаган айдыҥ кӱкӱртти» деп операциялардыҥ ууламјызына болушкан[1][2][3]. 1944 јылда чаган айдыҥ 14-чи кӱнинде Ленинград — Новгород деп операция башталган. 1944 јылда чаган айдыҥ 21-чи кӱнинде А.Жданов ло А.Говоров, Ленинград курчуунаҥ јайымдаларына бӱдӱп, Ӱстӱги главнокомандующий И. В. Сталинге баштанып, Ленинградта 324 уй-мылтыктаҥ 24 катап адып артиллерий салют эдерге сураган[4]. Чаган айдыҥ 27-чи кӱнинде бу салютты аткан, Москвада эмес мындый салют јууныҥ ӧйинде бир ле катап адылган, ол 1-кы степеньдӱ салют деп темдектелет.[5].
Ленинград курчууда болордо, калада јаткан 3 млн кижинеҥ јӱк ле 558 муҥ кижи арткан[6]. Кезик улусты ӧскӧ јерлер јаар кӧчӱрип апарган, кӧп тоолу улус божогон. Божогон улустыҥ тоозы 400 муҥнаҥ ала 1,5 млн кижиге јетире. Олордыҥ тоозында 3 % кижи јуу-согуштаҥ улам, 97 % торолоп божогон. Курчууныҥ ӧйинде божогон улус Пискарёв мемориал мӧҥкӱсалгыш јерде јуулган. 1960 јылда Пискарёв мемориалда Мӧҥкӱлик от (Вечный огонь) кӱйдӱрилген[7][8][9].
Ленинградты курчуунаҥ јайымдаарында турушкан 350 муҥнаҥ кӧп јуучылдар ла офицерлер, ордендерле, медальдарла кайралдаткан. Совет Союзтыҥ Геройы деп нерелӱ атты 226 кижиге берген. 1942 јылда јӧптӧлгӧн «За оборону Ленинграда» деп медальла 1,5 млн кижи кайралдалган[4][10].
Эземи
1944 јылдыҥ кандык айдыҥ 30-чы кӱнинде алдындагы Кустарнный музейдиҥ туразында «Героическая защита Ленинграда» деп кӧрӱ ачылган, 1945 јылда музей деп адалган. Эмдиги ӧйдӧ «Государственный мемориальный музей обороны и блокады Ленинграда» деп адалат[11].
1945 јылдыҥ чаган айдыҥ 26-чы кӱнинде Ленинград кала Лениниҥ орденыла «Ленинградтыҥ ишчилериниҥ бийик једимдери, јалтанбазы ла нерези, ӧштӱ курчаган кӱч ӧйдӧ немецтердеҥ коркыбай јуулашкан учун» кайралдаткан[12]. 1957 јылда, 250-јылдыгында каланы экинчи катап Ленинниҥ ордениле кайралдаган[13]. 1965 јылдыҥ кӱӱк айдыҥ 8-чи кӱнинде «Герой кала» деп нерелӱ ат адаган[1][14].
Санкт-Петербургта курчууныҥ ӧйине учурлалган кереестер тургузылган. Олордыҥ ортозында:
- Ленинградтыҥ нерелӱ корычыларына монумент ;
- «Ленинград-герой калага» обелиск ;
- Јӱрӱмниҥ јолын темдектеп, «Разорванное кольцо» деп мемориал[1].
1989 јылда Ленсоветтиҥ исполкомыныҥ чыгартузыла Курчууда Ленинградтыҥ кижизине деп («Жителю блокадного Ленинграда») деп темдек јӧптӧлгӧн[15].
1995 јылдыҥ тулаан айдыҥ 13-чи кӱнинде «Россияда јуучыл мактыҥ кӱндери (јеҥӱ кӱндери)» деп јасагы аайынча, чаган айдыҥ 27-чи кӱни Ленинград курчуунаҥ јайымдалганына учурлай, јуучыл мактыҥ кӱни деп тургузылган[16]. 2014 јылда федерал јасакка солынтылар кийдирген — ол јаҥыс ла совет јуучылдардыҥ јалтанбазын кӧргӱзер эмес, онойдо ок калада јаткан улустыҥ нерезин база кӧргӱзер учурлу[17][18]. 2014 јылдыҥ јаҥар айынаҥ бери байрамдыЛенинград фашисттердиҥ курчуузунаҥ бӱдӱнге јайымдалган кӱн деп адаган[19].
Чаган айдыҥ 27-чи кӱнинде Санкт-Петербургта јылдыҥ эземниҥ керек-јарактары: кӧрӱлер, концерттер, јӱзӱн-башка аҥылу акциялар, курчууныҥ ӧйинде улустыҥ јалтанбай јуулашканын ла бой-бойына кичеежип болушканы керегинде куучындап ла кӧргӱскен;
«Јӱрӱмниҥ јолы» деп алтай-тискинчилерге учурлалган эземниҥ барельефы
2025 јылдыҥ чаган айдыҥ 25-чи кӱнинде Санкт-Петербургта Пискарёв мӧҥкӱсалгыштыҥ аллеязында эземниҥ барельефи ачылган. Ленинградты кӧрӱп «Јӱрӱмниҥ јолында» јада калган Ойроттыҥ уулдарына јажын чакка эзем.
«1941 јылдыҥ ӱлӱрген айынаҥ бери Ладоганы кечип улус ла кош тартып турган 71-чи полкко Чуй тракттыҥ эҥ ле јакшы тискинчилери келген. Кӱнӱҥ ле јӱрӱмин карамдабай Ладоганы кечип, курчуулу Ленинградтаҥ канча муҥ кижини торо ӧлӱмнеҥ аргадап јаратка јетирген». Андрей Турчак куучындаган.
—
Эл Курултайдыҥ спикеры Эжер Ялбаковтыҥ куучындаганыла, «Јӱрӱмниҥ јолында» Майманыҥ, Ийинниҥ, Оҥдойдыҥ, Кош-Агаштыҥ ла ӧскӧ дӧ јурттардыҥ тискинчилери иштеген. «Бистиҥ јерлештерис јуу јаҥы ла башталарда, јуучыл кӧӧлӱктиҥ јолына келген. Бу јол тоҥуп калган Ладож кӧлди кечире ӧткӧн. Тискинчилер Ленинградтыҥ улузын бу јолло тартып курчуунаҥ чыгарган. Јолды немец-фашисттер кӱнӱҥ ле самолёттордоҥ адып туратан, је алтай тискинчилер јӱрӱмин карамдабай 600 муҥнаҥ кӧп кижи ле 1 млн тонна кош кечирген».
Каланы кӧруп тура, алтайдыҥ канча јуучылы божогон керегинде чын тоо јок. Алтай Республиканыҥ Военный комиссариадыныҥ архивинде документтерле 117 јуучыл «За оборону Ленинграда» деп медальла кайралдаткан. 1942—1944 јылдарда 28 јуучыл јеҥ јастанып божогон, олордыҥ мӧҥкӱзин бу калада јууган. Ол тоодо 11 јуучыл Пискарев мемориал мӧҥкӱсалгышта јуулган[20]. [21].
Туулу Алтайга курчуулу Ленинградтаҥ 2 муҥнаҥ кӧп балдар экелген, балдарды улус бойыныҥ билезине алып, олорды кийиндирип, эмдеп, калганчы калажын ӱлежип азыраган. Быјыл Горно-Алтайскта «Благодарный город-герой Ленинград — горноалтайцам» деп кереес тургузылар деп Санкт-Петербургтыҥ губернаторы Александр Беглов айтты[20][21].
«Россия Федерацияныҥ президентиле быјылгы јыл Тӧрӧлдиҥ коруучызыныҥ јылы деп јарлалган, эҥ ле баштапкы керек-јарактар Петербург калада ӧдӧт. Мында јуралган полуторка кӧӧлӱк, алтай тискинчилер чынын мында јоруктап бистиҥ калага калаш экелип, улусты торо ӧлӱмнеҥ аргадаганын кӧргӱзет», — деп Јасакберим Јуунныҥ председатели Александр Бельский айдат[20].
«Немец-фашист ӧштӱлердеҥ јайымдалган 81-јылдыгыныҥ байрамыныҥ алдында Пискарёв мемориал мӧҥкӱсалгышта болгоным јаан учурлу. Бӱгӱн бистиҥ Јӱрӱмниҥ јолында јуулажып, Ленинградты јайымдаган Туулу Алтайдыҥ јуучыл тискинчилерге учурлалган эземниҥ плитазы ачылган» — деп Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ председатели Андрей Турчак айткан[22].
Онойдо ок кӧр
Ајарулар
- ↑ 1 2 3 День снятия блокады Ленинграда: дата, история полного освобождения города. РИА Новости (23 января 2023). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 19 кӱни, 2024.
- ↑ Бадмаев Андрей Дмитриевич. Великая Отечественная война в зеркале человеческих судеб // Вестник Бурятского государственного университета. Гуманитарные исследования Внутренней Азии. — 2023. — № 2. — doi:10.18101/2305-753X-2023-2-50-56.
- ↑ Во время Великой Отечественной войны освобождён Новгород. Президентская библиотека имени Б.Н. Ельцина. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 27 января — День полного освобождения Ленинграда от фашистской блокады (орус.). Военное обозрение. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 19 кӱни, 2024.
- ↑ Как родился первый победный салют Великой Отечественной войны. РИА Новости (10 мая 2020). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2024.
- ↑ Магаева С. В., Симоненко В. Б. Статистика жертв ленинградской блокады // Санкт-Петербургский университет. — 2009. — 6 кӱӱк ай (№ 8 (3794)).
- ↑ Годовщина снятия блокады Ленинграда. РИА Новости (27 чаган ай 2013). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ 27 января - День снятия блокады Ленинграда. Журнал Международная жизнь. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 19 кӱни, 2024.
- ↑ 27 января 1944 года была полностью снята блокада Ленинграда. Новости (ја. эм.). Первый канал. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 19 кӱни, 2024.
- ↑ История медали - Медаль «За оборону Ленинграда» (орус.). medal.spbarchives.ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ История музея (ја. эм.). blokadamus.ru. Государственный мемориальный музей обороны и блокады Ленинграда. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР о награждении города Ленинграда орденом Ленина. 26 января 1945 г.. Электронная библиотека исторических документов. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1957 г. о награждении орденом Ленина города Ленинграда, орденами и медалями СССР учреждений, организаций и трудящихся города, присвоении почетных званий передовым рабочим, строителям, работникам науки и культуры в связи с 250-летием Ленинграда (ја. эм.). Архивы Санкт-Петербурга. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ 50 лет назад Ленинграду было присвоено почётное звание «Город-Герой» - Официальный сайт Администрации Санкт‑Петербурга (орус.). www.gov.spb.ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ Об учреждении знака "Жителю блокадного Ленинграда" от 23 января 1989. Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2024.
- ↑ Федеральный закон "О днях воинской славы (победных днях) России". pravo.gov.ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ История Дня полного освобождения Ленинграда от фашистской блокады. TACC. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 19 кӱни, 2024.
- ↑ Федеральный закон "О днях воинской славы (победных днях) России". pravo.gov.ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ О внесении изменения в статью 1 Федерального закона "О днях воинской славы и памятных датах России". pravo.gov.ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 3 Александр Беглов: На Пискаревском мемориальном кладбище увековечили подвиг уроженцев Горного Алтая, отдавших жизни за Ленинград — Официальный сайт Администрации Санкт‑Петербурга
- ↑ 1 2 В Санкт-Петербурге открыли памятный барельеф водителям «Дороги жизни» из Горного Алтая | Звезда Алтая | Дзен
- ↑ В Санкт-Петербурге увековечили память водителей «Дороги жизни» с Алтая | Новости Горного Алтая | Новости Республики Алтай