Камлак

Рувики сайттаҥ
Јурт
Камлак
орус. Камлак
Вид на Камлак с Чуйского тракта при въезде в село
Вид на Камлак с Чуйского тракта при въезде в село
51°37′32″ с. ш. 85°40′15″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Шабалин
Јурт јеезе Камлактыҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы 1835
Бийиги 411[1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы ↘571[2] кижи (2020)
Ук-калыктар орустар 78 % (2002)[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38845
Почтаныҥ индекси 649218
АТТК-ныҥ коды 84250855001
МТТК-ныҥ коды 84650455101
Номер в ГКГН 0153868
Камлак (Россия)
Точка
Камлак
Red pog.svg
Москва
КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймакКамлак (Алтай Республика)
Описание изображения
Orange pog.svg
Улалу
Точка
Камлак
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Камлак (орус. Камлак) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Шабалин аймагында Камлактыҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Камлак — камдар јуулыжып Алтайын кӧдӱрип камдайтан јер. Камлак орус. место, где много шаманов[4].

Физико-географиялык темдектери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Себиниҥ ле Камлактыҥ суулары бириккенинде турат. Оныҥ узуны ӱч км. Јурттаҥ он беш км јерде Кӧкташта куй таштар бар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 411 метрге бийик[1].

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Климады орто-континентал. Јети айдаҥ артык кыш ла ӱч ай јай турат. Ортојылдык температураныҥ алды −4,2 болзо, эҥ ле јылузы +36 °С, эҥ ле соогы −54 °С. Баштапкы сооктор 02.06/19.08 киреде болот, соок јок ӧй 60 ла кӱн, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, кейдиҥ чыгы-јуды 343 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 2,8 м/с, тыҥ салкынду (15 м/с кӧп) кӱндердиҥ тоозы — 9,9.

Аҥ-куштары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тайгаларында алдында кандый ла аҥдар кӧп болгон. Казырларынаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, тӱлкӱ, шӱлӱзин. Туйгакту аҥнаҥ булан, марал, какай, элик, тооргы. Оок аҥдар кӧп болгон борсык, агас, јоонмойын, киш, камду, кумдус, маны, сарас, момон, ӧркӧ, суузар, сыгырган, тарбаган, тийиҥ, токтонок, эрлен, чычкан, кӱжӱл[5]. ле о.ӧ. Калганчы јылдарда алтай артап, экологиялык айалгалар уйадап, аҥ-куштыҥ тоозы кезем астаган ла кезик аҥдар торт јоголорго јеткен учун олорды «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кийдирген: тооргы, маны, камду, суузар. Јӱзӱн-јӱӱр куштардыҥ тоозы база ла астаган. Алдында јайым јӱретен агуна (орус. белая куропатка, аҥыр (орус. огарь), баарчык (англ. скворец), бӧднӧ (орус. перепелка), јелечи (орус. трясогуска), јаҥалбай (орус. чиж), јылантык (англ. вертишейка) сӱреен ас туштайт. «Кызыл бичикке» кирген куштар ол турна, балыкчы куш (орус. крохаль), боро ылаачын (орус. кречет), кӧкӧлик (орус. каменная куропатка), ала ылаачын (орус. балобан)[6].

Ӧзӱмдери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱкте аймактарга кӧрӧ мында мӧш, чиби, карагай, тыт агаштарла кожо јымжак агаштар кӧптӧдӧ ӧзӧт. Јайгыда аркалар, јалаҥдар кӧйу ла бийик ӧлӧҥ-чӧплӧ бӱркелет. Ӧлӧҥчабынга ло малга одорлоорго јакшы. Чечек деп неме тен јӱзӱн ле јӱӱр: айкаајы-кункайлык-айчечек (орус. альпийский мак), адарткы (орус. клевер), айусырга-айукоҥко (орус. водосбор), балтырган (орус. борщевик), алаҥуш (орус. чемерица), баргаа-јапшан (орус. полынь), бастый (орус. василек), буланат-эмеенчай (орус. кипрей), быркырууш-тарланчечек-сӱтчечек (орус. одуванчик). Јерјиилек, уйјиилек, кайыҥат, койјиилек, бороҥот, кызылгат, тийиҥкат арка-јалаҥда кӧп. Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[7].

Јери ле јолдоры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Камлакта 13 ором: Алтай, Олјондо, Јараттай, Партизанский, Садту, Тӧс, Школдыҥ, Солоҥылу, Кырда, Кокышевтиҥ, Чечектӱ, Промышленный, Кӱнет. Чуйдыҥ трагы деп федерал кӧӧлик јолдо турат. Јакалай јолдор.

Камлак јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Камлак 0 км
Аймактыҥ тӧс јери Шабалин 46 км
Республикан тӧс кала Улалу 70 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 160 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 504,9 км-деҥ 0 км

Тӱӱкизи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јурт 1835 јылда тӧзӧлгӧн. Себи ле Камлак суулардыҥ бириккенинде орус Камлак тӧзӧлгӧн. Баштапкы поселенецтер: Авдеевтердиҥ, Горемыкиндердиҥ, Корчугановтордыҥ, Гордеевтердиҥ, Поповтордыҥ, Кадочниковтордыҥ билелери болгон.

Кумжулу јурт 1726 јылда тӧзӧлгӧн, ондо алтайлар јаткан. Сабашкиндер, Тӱкеевтер, Чендековтор, Дедеевтер, Кокышевтер, Карамаевтер Кумжулуда јаткан. Кийнинде Јаан Камлак (1866), Кичӱ Камлак (1868), эки заимка Гордеево (1861), Кумжулу Оозы-Камышла (1876), Шушкулар Оозы (1890) тӧзӧлгӧн. Эл-јоны аргалу чакту јаткан. Кажы ла биле мал-ашту (аттар, уйлар, койлор), кыраларлу, покосторлу, јайгы кышкы одорлу болгон. 1893 јылда Камлак јуртта 33 биле, крестьян эмес — 1, 217 кижи, мӱргӱӱл ӧткӱрер тура. Јылдар ӧдӱп табынча мында серкпе, школ ачылган. Алтайский Духовный миссияныҥ Мыйтуда серкпезинде Бийский уездтиҥ јон јаткан јерлеринде улустыҥ тоозы бичикте темдектелген: Камлакта биле 689, 439 кижи, хлебозапасный магазин, эки саду эдер лакпа бар. Бу ла бичикте айдылат јуртта 1894 јылда школ ачылган, башка туралу, ондо 16 уулчак ла 5 кызычак ӱренген. Министерский школдордыҥ отчетторында: 1906 јылда Камлакта школго Государственный Казначействао 820 салковой ло общество 70 салковой акча чыгарат. 1893 јылдаҥ ала Анна Николаевна Корнилова деп ӱредӱчи иштеген, ол јондык ӱредӱчи деп званиелӱ болгон. 1916 јылда бу школдо 19 уулчак ла 19 кызычак ӱренген. Школды 5 уулчак ла 1 кызычак божоткон. 1917 јылда Камлакта 12 уул, 24 кыс ӱренген, бастыразы орус. А. А. Ноняваныҥ отчедында грамотность коомой ӱредӱчилер керегинде айдат, је «в общем, картина получается довольно безотрадная и поэтому отрадно было встретить людей беззаветно преданных своему делу — это учительница из деревни Камлак…».

1935 јылда Камлаксктыҥ јуртсоведине: Орус Камлак, Кумжулу, Себи-Оозы (амыраар тура); 1958 јылда — Камлак, Кумжулу, Шушкулар. 1960 јылда Камлактыҥ, Акјулдыҥ Чаргыныҥ јуртсоветтери бириктирилген.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга Камлактаҥ 136 кижи барган, 80 кижи корогон, 57 кижи јанып келген[8].

Эл-јон

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Эл-јонныҥ тоозы
2010[9]2011[10]2012[11]2013[12]2014[13]2015[14]2016[15]2017[16]
567→567↗570→570↗572↗581↘572↗577
2018[17]2019[18]2020[19]2021[20]
↗579↗583↘571↘557
100
200
300
400
500
600
2011
2016
2021

Ук-калыктары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јуртта орус ла алтай улус јадат. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 635 кижи болгон, олордыҥ 78 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].

Окылу тил: орус, алтай[21].

Инфраструктуразы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Камлактыҥ јурт јеезезиниҥ администрациязы;
  • орто ӱредӱлӱ школ;
  • эмчилик;
  • стадион;
  • магазиндер;
  • почта;
  • турбазалар;
  • Ботанический сад;
  • бадардыҥ туразы.

Экономиказы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Туризм.

Кереестер

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱӱкилик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Археологиялык[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Ар-бӱткендик[тӱзедер | кодты тӱзедер]

  • Камлактаҥ 15 км ыракта Кӧкташ деп јерде куй таш (..)[22];
  • Кумжулуныҥ куй таштары (орус. Камышлинские пещеры);

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[22].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јарлу улузы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Кокышев Л. В. (20.10.1933- 07.05.61975) — ӱлгерчи, драматург, прозаик, кӧчӱреечи, јурукчы, кӱӱчи;
  • Карамаева А. В. (..) — ӱредӱчи, текши стажы 40 јыл, Экинурдыҥ школыныҥ директоры болгон, Албаты ӱредӱликтиҥ отличниги, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи, «Иштиҥ ветераны», «За доблестный труд» медальла кайралдаткан[23].

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1 2 Камлак
  2. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (орус.). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020 јыл.
  3. ↑ 1 2 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
  5. ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
  6. ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  7. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  8. ↑ По дорогам истории[1]
  9. ↑ https://web.archive.org/web/20150518092810/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/a84e2d0040fb79dd9957ff367ccd0f13/1+том+Численность+и+размещение+населения.pdf.
  10. ↑ https://web.archive.org/web/20131015081542/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/93d31d00404ca3e98ddcdf0fa8517bb1/расчет+числ+по+селам.xls.
  11. ↑ http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/6d761d804e8305019ae9ffb8fc91c3ba/Оценка+численности+постоянного++населения+на+1+января+2012+года+по+муниципальным+образованиям++Республики+Алтай.doc.
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20131012013314/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar.
  13. ↑ https://web.archive.org/web/20190111055044/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/7a14c50043a20cb2b169b5d06954faf7/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2013+годы.docx.
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20190111055006/http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/3ca23d0047a96a31be4fbeed3bc4492f/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2014+годы.docx.
  15. ↑ http://statra.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/statra/resources/f42c57004c34285a8f63efb4bce00d93/Оценка+численности+постоянного+населения+по+населенным+пунктам+за+2011-2015+годы.docx.
  16. ↑ http://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar.
  17. ↑ http://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar.
  18. ↑ https://web.archive.org/web/20210502132133/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar.
  19. ↑ https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar.
  20. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom1_tab-5_VPN-2020.xlsx.
  21. ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  22. ↑ 1 2 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
  23. ↑ Шабалин аймак[2]

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алган јери - "https://alt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Камлак&oldid=398091"