Кокышев, Лазарь Васильевич
| Лазарь Васильевич Кокышев | |
|---|---|
 | |
| Чыккан ӧйи | ӱлӱрген айдыҥ 20 кӱни 1933 |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | кӱӱк айдыҥ 7 кӱни 1975 (41 јаш) |
| Божогон јери | |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | ӱлгерчи, бичиичи, кӧчӱреечи |
Лазарь Васильевич Кокышев ( Кумшулу ― 1975 јыл, кӱӱк айдыҥ 7 кӱни Улалу) ― алтай поэт, прозаик, драматург, кӧчӱреечи, СССР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы (1958 јыл). Сӧӧги ― комдош.
Л.Кокышев — бичиктеҥ келген поэт эмес, ол бойыныҥ чӱмделгезиле јӱрӱмнеҥ чыккан поэт, јӱрӱмди чын сезип, оныҥ јаражын кӧрӱп, оныҥ поэзия таап, јӱрӱмди толо ло чындык кӧргӱзет.(С.Суразаков)
Камчы сынду Алтайым Канайып сени јурайын? Канымла тудуш јерлерим, Кандый сӧстӧр табайын?
Л.Кокышев
Биографиязы
Лазарь Васильевич Кокышев 1933 јылда, ӱлӱрген айдыҥ 20 кӱнинде, Шабалин аймакта Кумшулу деп јуртта чыккан. Поэт-философ, трагикалык драматург, прозаик, тилмеш, јурукчы ла кӱӱчи, алтай литератураныҥ тӧзоочилериниҥ бирӱзи. Адазы, Василий (Тыпыш) Константинович, комдош сӧӧктӱ, качы кижи. Ол Улаган аймактыҥ райком комсомолыныҥ биринчи секретари, оноҥ аймактыҥ партийный комитединиҥ инструкторы болгон. 1941 јылда Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга барала бурылбаган. Энези, Арина (Куучынчы) Саналовна, ӱлӱп сӧӧктӱ, беш балазын јаҥыскан чыдаткан.
Јаш тужы
Лазарь Васильевичтиҥ јаш тужы јууныҥ уур-кӱч ӧйлӧрине келишкен. 1942 јылда 4 классты божодып, курсак-тамак, кийим-тудум једишпестиҥ шылтузында оноҥ ары ӱренер аргазы јок болгон. Јӱк ле јууныҥ кийнинде Шабалинниҥ орто ӱредӱлӱ школында ӱренген.
Јаш туштаҥ ала Л. Кокышев јуранырына ла кожоҥдорына јайалталу болгон, оныҥ учун јаан улус оны келер ӧйдӧ јурукчы болор деп бодойтон. Лазарь школго алты јаштуда барган, озо баштап Алтай-Камлакта, оноҥ Кумшулуда ӱренген. Баштапкы качыларыныҥ эске алынганыла, ол јӱк ле математиканы сӱӱбейтен, ус куучынчы, эске кӧп ӱлгерлер айдатан. Тӧртинчи классты бешке божоткон. Сегизинчи класста А. М. Горькийдиҥ «Челкаш» деп, куучынын алтай тилге кӧчӱрген, је оныҥ ижин албагандар, нениҥ учун дезе оны озо та кемде кӧчӱрип салган.
Школ ло институттагы ӧйи
1950 јылда Кокышев областьтыҥ национал школына кирген, 1952 јылда божодып, А. О. Адаров, Э. М. Палкинле кожо Москвада А. М. Горькийдиҥ адыла адалган Литературалык институтка кирген. Анда ады јарлу орус поэт, Владимир Луговскойдыҥ семинарында ӱренген.
Јаан јӱрӱм
1957 јылда ӱредӱзин тӱгезеле, тӧрӧл Алтайына јанып, башка-башка иштерде иштеген:
- 1957―1962. Алтайдыҥ бичик чыгартузыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱгиниҥ редакторы.
- 1962 РСФСР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱгиниҥ секретари.
- 1970 РСФСР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱгиниҥ литературалык сурактар аайынча консультанты. Областной радионыҥ корреспонденти. Је эҥ јаан ајаруны чӱмдемел ижине эткен.
Јайаандык ижи
Ӱлгерлиги
Л. Кокышев кӧп поэтический јуунтылардыҥ авторы — «Алтын-Кӧл», «Ӱлгерлер», «Туба», «Тушташтар», «Кызыл чечек», «Экинчи јӱрӱм», «Јол», «Санаалар», «Амаду», «Јӱс письмо».
Прозазы
Л.Кокышев ӱч роман бичиген: «Арина» (орус, кыргыс ла тыва тилдерге кӧчӱрилген), «Чӧлдӧрдиҥ чечеги», «Мечин Јылдыс». Баштапкы алтай роман «Арина» болгон. Повесть «Туулардаҥ келген балдар»[1].
Кӧчӱрмелери
1960 јылдарда Кокышев Л. В. эрчимдӱ иштейт, ол јаҥыс ла алтай бичимелдерле урушпай, орус тилдеҥ кӧп кӧчӱрмелер эткен. Алтай тилге А. С. Пушкинниҥ, М. Ю. Лермонтовтыҥ, Т. Г. Шевченкныҥ, Н. А. Некрасовтыҥ, Р. Бернстиҥ, Горькийдиҥ, Твардовский ле о.ӧ. поэттердиҥ бичимелдерин кӧчӱрген. «Прогрессивные писатели мира» (1958) деп бичикти редактировать эткен, чех бичиичи Я. Гашектиҥ «Похождения бравого солдата Швейка».
60-чы јылдарда Лазарь Кокышев творческий командировкага Румыния (1962), Куба (1964), јолой Чехословакия, Англияны табарган. Јаҥы идеяларлу, ӱлгерлик санааларлу келген. Мынаҥ кайкамчылу бичимелдери чыккан, Европаныҥ телекейине кӧзнӧк[1]
Драмазы
Горно-Алтайсктыҥ национал драма театрында «Туба» деп спектакльды режиссер Антон Юданов тургускан, тӧс рольды ол бойы ойногон. Бу ла театрда поэттиҥ «Тумантык Аркыт» деп бичимели аайынча поэтический-спектакльды 1982 јылда режиссер Ногон Шумаров тургускан. 1992 јылда Н.Шумаров Л.Кокышевтиҥ «Маарка» деп поэмазын лирикалык спектакль эдип Алтай национал драма театрда тургускан.
Кереес
- Калада 2-чи Кайас ороомды Л. В. Кокышевтиҥ адыла солылган.
- М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган национал библиотеканыҥ туразыныҥ алдында Л. В. Кокышевтиҥ мрамор ло чулум таштаҥ эдилген бюсты тургузылган. Скульпторы Павел Богомолов[2].
- Бичиичиниҥ калада јаткан туразында мемориал доско тургузылган.
- Оныҥ адыла Шабалин јурттагы школ адалган[3]
- Једимдерге јеткен јайалталу ла сагышту балдарга учурлалып турар, Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган сый јарлалып јат[4].
- Ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱни алтай тилдиҥ кӱни деп чотолып јат[5].
Тизим
Таҥынаҥ бичиктери
- Тӧрӧл колхозында / К. Тужумеев, Л. В. Кокышев; ред. Е. Плеханова. ― Горно-Алтайск: Облнациздат, 1950. ― 28 с.
- Алтын-Кӧл: сб. стихов. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. кн. изд-во, 1956. ― 59 с.
- Туба / ред. Э. М. Палкин. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. кн. изд-во, 1958. ― 240 с.
- Арина: роман. ― Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1959. ― 238 с.
- Туулардыҥ уулы: (Туулардаҥ келген балдар деп повестьтиҥ экинчи книгазы). ― Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1966. ― 185 с.
- Мечин јылдыс: роман. ― Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1971. ― 293 с.
- Амаду: ӱлгерлер ле поэма. ― Горно-Алтайск: Алтайдыҥ бичиктер чыгарар издательствозыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги, 1975. ― 76 с.
Ајарулар
- ↑ 1,0 1,1 Звезда Алтая
- ↑ М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган национал библиотеканыҥ јанына Л. В. Кокышевке учурлалган бюст тургузылган.
- ↑ Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган Шабалинниҥ орто ӱредӱлӱ школы
- ↑ Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ јӧбиле, сыгын айдыҥ 2-чи кӱнинеҥ 2015 јылдаҥ, Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган премия тургузылган
- ↑ Алтай калыктыҥ јарлу ла сӱӱген бичиичизи ле поэди Л. В. Кокышевтиҥ чыккан кӱнине учурлай бу кӱн алтай тилдиҥ кӱни деп јӧптӧлгӧн.
Литература
- Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 33—35.
- А. О. Адаров. Јаан телекейге јол: повесть. ― Горно-Алтайск, 1979. ― 270 с.
- И. К. Сабашкин. Турна ӱни кӧндӱгер алдында. ― Горно-Алтайск, 1984. ― 96 с.
- Лазарь Васильевич Кокышев: альбом / сост. Н. М. Киндикова, Н. Тепуков. ― Горно-Алтайск, 1997. ― 112 с.
- Л. В. Кокышевти кычыралы: алтай лит. хрестоматиязы / сост. А. С. Шокшиланова, А. В. Семенкина. ― Горно-Алтайск: М-во образования и науки РА, 2004. ― 430 с.
- Р. А. Палкина. Лазарь Васильевич Кокышев (1933―1975 гг.) / История алтайской литературы. Кн. 2: Литературные портреты. ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. респ. тип., 2004. ― С. 43-87.
- Н. М. Киндикова. «Јӱрген јӱрӱм сӱрекей кыска…». ― Горно-Алтайск: Горно-Алт. респ. тип., 2013. ― 200 с.: фот.
- Лазарь Кокышев: материалы к 80-летию со дня рождения / сост. Л. Т. Баштыкова; ред. М. М. Алушкина. ― Горно-Алтайск, 2013. ― 128 с.