Гусевка

Јурт
Гусевка
орус. Гусевка
52°01′37″ с. ш. 86°32′09″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Чоо
Јурт јеезе	Чооныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Баштапкы ады чыккан	1881
Бийиги	277 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↗363 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 98 % (2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649180
АТТК-ныҥ коды	84245860002
МТТК-ныҥ коды	84645460106
Номер в ГКГН	0804947
Гусевка Москва Улалу Гусевка

Гусевка (орус. Гусевка) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чоо аймагында Чооныҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Кас, кастарлу деп сӧс, орус. Гусевка.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Урчын ла Сугулдыҥ сын тайгаларыныҥ эдегинде, Ыжы сууны экијараттай, аймактыҥ тӧс јери, Чоо јуртла биригип калган. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 277 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Јай кыска, кыш соок, узун, карлу, кӱрттерлӱ. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).

Аҥ-куштары

Аба-јыштыҥ оок аҥдары: агас, суузар, киш, албаа, јоонмойын, койон, камду, јараа, кумдус, кӧрӱк, ӧркӧ, сарас, момон, сыгырган, тарбаган. Туйгактулары: марал, булан, элик, аҥ, олордыҤ ортодо ак-кийик ле тооргы Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген. Куштары тайгада јӱрет: агуна, аларткы, ӱкӱ, карачкай, јыдантык, каргаа, кедей куш, карчага, кӧктӧш, кускун, саҥыскан, кучыйак, кӱртӱк, чай, кызыл тӧш, кӱӱк, кӱӱле, мечиртке, ӧскӱс уул, сымда, талтар, таан, талеҥко. Сууларда чараган, бел, ӱч-кӧс, сӧлӧм, јылмай, чортон деп балыктар јӱрет.

Ӧзӱмдери

Кырлары койу кара агашла бӱркелген мӧш, јойгон, чиби,. Тайга, кырлары кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, јойгонло кожо јымжак агаштардаҥ кайыҥ, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана бар. Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тӱжӱм берет, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Јӱзӱн эндемик ӧзӱмдер, эм ӧлӧҥдӧр: алтын тазыл, кызыл тазыл, јыдунак таркаган.

Јери ле јолдоры

Јуртта 3 ором: Јеҥӱниҥ 40 јылдыгы, Јажыл, Тӧс. «Улалу — Чоо — Артыбаш» деп (Телецкий тракт) јолдо турат.

Гусевка јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Чоо	4 км
Аймактыҥ тӧс јери Чоо	4 км
Республикан тӧс кала Улалу	70 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	160 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ	80 км

Тӱӱкизи

Јурт 1881 јылда тӧзӧлгӧн. Революциядаҥ озо эмдиги Чоо аймактыҥ јеринде Комдошский, Южский (Јӱс сӧӧк), Керегешский ле Кузенский волостьтордыҥ јери болгон, мында озодоҥ бери тубалар јуртаган.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы

2002	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2020
288	↗327	→327	↘322	↗332	↗343	↗359	↗363	↘328

100

200

300

400

2012

2020

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 288 кижи болгон, олордыҥ 98 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

• баштамы школ;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• стадион;
• библиотека;
• магазин.

Экономиказы

Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемду. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

Археологиялык

• Орой палеолит. Јебрен јурт (1334).

Ар-буткендик

• Аккайа байлу туу (1308);
• Тоҥбок суу (1317).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

Ајарулар

Тайантылар