Красносельск

Јурт
Красносельск
орус. Красносельск
51°48′44″ с. ш. 86°47′43″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Чоо
Јурт јеезе	Ыныргыныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Тӧзӧлгӧн јылы	1850
Баштапкы ады чыккан	1776
Бийиги	454 м
Климады	орто-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘228 кижи (2016)
Ук-калыктар	орустар 68 % (2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38841
Почтаныҥ индекси	649185
АТТК-ныҥ коды	84245870002
МТТК-ныҥ коды	84645470106
Номер в ГКГН	0154326
Красносельск Москва Улалу Красносельск

Красносельск (орус. Красносельск ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чоо аймагында Ыныргыныҥ јурт јеезезине кирет.

Этимологиязы

Јурттыҥ ады орус. Красносельск.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Сугулдыҥ, Аккайаныҥ, Чаптыганныҥ, Байгырдыҥ сын-тайгаларыныҥ эдегинде, Ыныргыныҥ суузыныҥ јанында турат.

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 454 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Јай кыска, серӱӱн, чыкту болот. Кыш узун, соок, јаан карлу, кӱрттиҥ бийиги кезик јерде 2-3 метрге једет. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,5 °С, эҥ изӱ кӱнде +36 °С, эҥ соок кӱнде −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы ла калганчы соок тӱшкен кӱндер 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы 94, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 836 мм, салкынныҥ тӱргени 1,3 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 10,3 (тӱргени 15 м/с тыҥ).

Аҥ-куштары

Аба-јыштыҥ оок аҥдары: агас, суузар, киш, албаа, јоонмойын, койон, камду, јараа, кумдус, кӧрӱк, ӧркӧ, сарас, момон, сарас, сыгырган, тарбаган. Туйгактулары: марал, булан, элик, аҥ, олордыҥ тооргы, ак-кийик Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине кийдирилген кирген. Куштары тайгада јӱрет: агуна, аларткы, ӱкӱ, карачкай, јыдантык, каргаа, кедей куш, карчага, кӧктӧш, кускун, саҥыскан, кучыйак, кӱртӱк, чай, кызыл тӧш, кӱӱк, ӱӱле, мечиртке, ӧскӱс уул, сымда, талтар, таан, талеҥко. Сууларда чараган, бел, ӱч-кӧс, сӧлӧм, јылмай, чортон.

Ӧзӱмдери

Тайга, кырлары туйук кара агашла туй ӧзӱп калган, мӧш, чиби, кайыҥ, јойгон, аспак агаштар ӧзӧт. Суујакалай тал, чиби, јодро, беле, толоно, каргана, чычыргана. Тайганыҥ аш-тузы кижиге тузалу. Эрте јаста калба ла кӧжнӧ ӧзӱп, витаминдерле јеткилдейт. Јайыла мешке, јиилек: уй-кӧс, тожла, јерјиилек, койјиилек, торбос, карагат, кызылгат, тийиҥгат, тайа тӱжӱмдӱ, кӱскиде дезе мӧштиҥ кузугы тынар-тындуларды азырап, кышка азык болот. Јӱзӱн эндемик ӧзӱмдер, эм ӧлӧҥдӧр: алтын тазыл, кызыл тазыл, јыдунак.

Јери ле јолдоры

Јуртта 7 ором: Јалаҥду, Јаҥы, Суулу, Юбилейный, Социалистический, кош оромдор: Агашту ла Карагайлу.

Красносельск јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Ыныргы	2 км
Аймактыҥ тӧс јери Чоо	38 км
Республикан тӧс кала Улалу	100 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	200 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	3900 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 435,7 км-деҥ (Майма)	110 км

Тӱӱкизи

Јурт 1776 јылда тӧзӧлгӧн. Революциядаҥ озо мында туба калыктыҥ сӧӧктӧриниҥ адыла волостьтор, јурттар адалган болгон. Темдектезе: тиргеш, керегеш, јӱс, комдош, кӱзен. Эмдиги ӧйдӧ бу јуртта туба калыктыҥ культуразыныҥ тӧс јери бар.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы

2002	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2020
227	↘214	→214	↗228	↗235	↗236	↘234	↘228	↘202

50

100

150

200

250

300

2012

2020

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 227 кижи болгон, олордыҥ 68 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

• баштамы школ;
• эмчилик;
• јурттыҥ клубы;
• стадион;
• магазин.

Экономиказы

Таҥынаҥ ээлемдер. Агаш белетеери. Туризм.

Кереестер

• Урчын туу. Байлу (1315);
• Тоҥбок суу (1317);
• Орой палеолит. Јебрен јурт (1334).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

Ајарулар

Тайантылар