Среда

Среда́ (орто, ортозында) — вторник ле четвергтыҥ ортозында турган неделениҥ кӱни.

Этимологиязы ла кӱнтизӱде турган јери

Стандартла ISO 8601 — ол неделениҥ ӱчинчи кӱни, кезик јаҥжыгуларда — тӧртинчи.

Телекейди кудай јайаган тӧртинчи кӱн («среда»), теҥериде јылдыстар табылганы (Библия.Бытие. 1:14. -19). Микеланджело, 1511 јыл

Армяндап (Չորեքշաբթի), грузиндеп ოთხშაბათი), таджиктеп (чоршанбе) ле ӧскӧ тилдерде — «субботтоҥ тӧртинчи кӱн».

Славян иштиҥ неделезинде среда ортозында турат. Оныҥ ады «ортозында» деп сӧстӧҥ табылган.

Ӧскӧ славян тилдерде среда деп сӧскӧ учурыла тӱҥей сӧстӧр бар: болгарлап: сряда, чехтеп: středa, поляктап: środa, украиндеп: середа.

Хиндиле: Будхвар, јопондоп — «сууныҥ кӱни» (水曜日).

Јебрен Римде Меркурийдиҥ кӱни. Латиндап Dies Mercurii — гректеп калька ἡμέρα Ἕρμου.

Роман тилдерде: mercredi (французтап), mercoledì (итальяндап), miércoles (испандап).

немецтеп Mittwoch («неделениҥ ортозы»)Wodanstag («Воданныҥ кӱни») солыган. Дат, норвеж ле шведте — Onsdag (Одинныҥ кӱни).

Кудайлык јаҥды тудары

• 

  «Бурыл среда», Карл Шпицвегтиҥ јуругы, 1855—1860 јј.

• 

  «Среданы» Гермес кудайга учурлаган.

• 

  Католикалык «Бурыл среда», Јалыныштыҥ кӱни

Јебрен ӧйдӧ христиандар службага средада барып туратан. Агару Амвросий среда ла пятницаны — ажанбас ла мӱргӱӱлдиҥ кӱни деп айдатан.

Православный христиандар средада курсак јибейт (кезик байрамдардаҥ ӧскӧ). Бу кӱндерде эт, јымыртка ла сӱттеҥ эткен курсак јиирге јарабас. Среда — Ииуда Иисусты јабарлап садып ийген эземиниҥ кӱни.

Средада православный серикпелерде:

• Христостыҥ шыралары керегинде аҥылу мӱргӱӱл кожоҥдор кожоҥдойт;
• Венчаться эдерге јараар (јаан байрамдар јок болзо);
• Аҥылу средалар бар: Пасханыҥ алдында улу среда, Преполовение.

Католикалык ороондордо Улу посттыҥ баштапкы кӱнин «бурыл среда» деп айдат.

США-да кӧп серикпелер среда кӱнде мӱргӱӱлдиҥ јуундарын ӧткӱрет.

Культуралык јаҥжыгулар

«Среда» деп литературалык кружок

Орус улус ортодо среда керегинде белгелер бар:

• Тульский губернияда Улу посттыҥ баштапкы средазында кара суулардыҥ табажын угар;
• Алексинский уездте Улу посттыҥ бежинчи неделениҥ средазында кышты ӱйдежет;
• Улу посттыҥ калганчы неделезиниҥ средазында тындулардыҥ ӱстине суу уратан

1890-јылдардаҥ ала 1916 јылга јетире Москвада среда кӱнде «Среда» деп литературалык кружок болгон. Бу кружокко Викентий Вересаев, Александр Куприн, Иван Бунин, Максим Горький ле оноҥ до ӧскӧ бичиичилер келип туратан.

1905—1907 јылдарда болгон революцияныҥ кийнинде «Молодая среда» деп кружокты Иван Шмелёв ло Борис Пильняк ачкан.

1905—1909 јылдарда Санкт-Петербургта кажы ла среда кӱнде Вячеслав Ива́новтыҥ јаткан јеринде јарлу ӱлгерчилер ле шӱӱлтеечилер јуулып туратан.

Среда мифологиялык персонаж

Бир улу орус чӧрчӧктӧ Среда ӱй кижиниҥ бӱдӱмин алып, оны кеден эдерге болужып бер деп сураган ӱй кижини, буурга кеден белетейт.

Орус тилде укаа сӧс бар: Среда — «ол огош пятница» деп айдат.

Средала тудуш керектер

1992 јылдыҥ сыгын айдыҥ 16-чы кӱнинде средада британ фунт стерлингтиҥ баазы тӱшкен — «Кара среда».

Среда ат адарында

• «Среда» — телепрограмма ла сериалдар чыгарып турган продюсер компания;
• Wednesday’s Song («Средада кожоҥ») — Джон Фрушантениҥ треги;
• Шеффилд Уэнсдей — Йоркширде футболдыҥ клубы;
• Уэнсди («Среда») Аддамс — Семейка Аддамс деп телесериалдыҥ персонажы;
• Мистер Среда — Американские боги деп Нил Гейман бичиген романныҥ пересонажы.

Ајарулар