Пятница

Рувики сайттаҥ

Пя́тница — четверг ле субботтыҥ ортозында турган неделениҥ кӱни.

-31). Юлиус Шноррдыҥ гравюразы

Этимологиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
«Христосты кере тартканы» — пятницада христиан посттыҥ тӧс кереги (Рафаэль Санти, 15021503 јыл.)
Афродита кудайдыҥ Римде статуязыныҥ копиязы, бу сӱӱштиҥ кудайына учурлай, пятница адалган

Кӧп славян тилдерде пятницаныҥ ады "беш деп тооноҥ башталган, нениҥ учун дезе пятница неделениҥ бежинчи кӱни деп чотолот: белорусстап — пятніца, болгарлап — петък, чехтеп — pátek.

Јебрен римляндарда пятница Венерага учурлалган. Бу јаҥжыгуны јебренгерман албатылар, Венераны Фрейя кудайга тӱҥейлеген. Английлап Friday, јебренанглий Frīġedæġ келген, «Фриггтиҥ кӱнин» темдектейт[1].

Роман тилдерде латин dies Veneris табылган, «Венераныҥ кӱни»[2]: vendredi французтап, venerdì итальяндап, viernes испандап.

Пятницаныҥ грек ады — Παρασκευή — παρασκευάζω деп глаголдоҥ «белетеер», суббот ло воскресенге бюллетенери.

јебреневрей тилде ле эмдиги ӧйдиҥ иврит тилде пятница יום שישי Yom Shishi «алтынчы кӱн» деп адалат, воскресен неделениҥ баштапкы кӱни деп чотолот.

арабтап «пятница» — «Jum’a-tul-Mubarak», «аль-джума» деп сӧстӧҥ келген (мусульман мӱргл сӧс).

Индияныҥ тилдеринде, пятница — Шукравар, Шукра кудайдыҥ адыла адалган, онойдо ок ол Венера планетаныҥ ады .

«Пятница» јопондоп — «алтынныҥ кӱни» (јоп. 金曜日 кинъё:би).

Кӱнтизӱде пятницаныҥ јери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Стандартла ISO 8601 пятница неделениҥ бежинчи кӱни деп чотолот.

Иудей ле христиан јаҥжыгуларда пятница — алтынчы кӱн. Португал тилде sexta-feira деп сӧс — «литургиялык неделениҥ алтынчы кӱни».

Саудов Аравия ла Иранда, онойдо ок кӧп ислам ороондордо неделе субботтоҥ башталып, пятницада божойт.

Кудайлык јаҥ

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Мечетте пятницада ӧдӱп турган мусульман мӱргӱӱл (Малайзия)

Пятница посттыҥ ла Иисус Христостыҥ шыралаган кӱни учун, баштапкы чактардаҥ ала христианстводо пятницаны байлайт.

Православ серикпеде пятницада (средалар чылап) јылдыҥ туркунына кажы ла неделеде пост тудат. Пятницада эт, јымыртка, сӱттеҥ эткен курсак јиирге јарабас. Эҥ ле тыҥ мындый пятницалар темдектелет:

  • Пасханыҥ алдында Улу пятница Иисус Христосты крестте кере тартканына учурлалган;
  • Пасханыҥ кийнинде пятницада Светлый седмицаныҥ кӱнинде Божией Матери Живоносный Источник деп иконаныҥ байрамы.
«Пятница», Садлердиҥ јуругы, 1883 јыл.

Иудаизмда пятница — пятницада кӱн ашкан кийнинде башталып турган, шаббатка бюллетенер кӱн.

Исламда пятница — мечетьте служба ӧдӧр ӧй. Пятницада Аллах јер ле теҥерини јайап божодоло, Адамды јайаган. Саудов Аравия ла Иранда пятница — иштебес кӱн.

Индуизмде пятницада Дурги, Парвати, Гаури кудайларды байлайт.

Пятницаныҥ культуралык јаҥжыгулары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Кӱнчыгыш славяндарда пятница базардыҥ кӱни. Россияда пасханыҥ кийнинде он неделениҥ туркунына пятницаларда јарымкалардыҥ садузы («торговые пятницы») ӧдӧтӧн.

Пятницаларда ӱй улустарга јарабас: тӱк иирерге, кийим јунарга, эр улуска јер сӱрерге, тырмаарга.

Моряктар пятницаны узак јорукка барарга ырыс јок кӱн деп чотогылайт[3].

Беш кӱн иштеер неделеде, пятница — иштебес кӱнниҥ алдында, калганчы иштеер кӱн. США-да пятница керегинде мынайып айдыжат «TGIF» — Кудайга баш ойто ло пятница, «Thank God It’s Friday» («Слава Господу, уже пятница!»).

Орус улуста мындый укаа сӧс бар: «Ондо бир неделеде јети пятница».

Пятница, он ӱчинчи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Параскаведекатриафобия керегинде комикс

Пятница айдыҥ он ӱчинчи кӱнине келишсе кезик улус коркып чочыйт. 20 јыл кайра американ психолог Дональд Досси бу чочыдуны параскаведекатриафобия деп адаган.

Он эки пятница керегинде чӧрчӧк

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

«Он эки пятница керегинде чӧрчӧк» јонныҥ христианство керегинде билерин кӧргӱскен. Бу чӧрчӧктӧ бичигениле болзо, агару тӱӱкиде пятницаларда јаан керектер ӧткӧн: Адамды райдаҥ сӱрген, Каин Авельды ӧлтӱрген, Иисус Христосты крестке кере тарткан ла о. ӧ[4].

Пятница мифологиялык персонаж

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Агару Параскеваныҥ статуэтказы, «Пятницаныҥ» сӱри, XVII- XVIII чч. (Андрей Рублёвтыҥ музейи)

Агару кыйналган Параскева пятницаны керелейт (по-гречески Παρασκευη — пятница). Параскевага учурлаган серикпелер бӱгӱнги кӱнге јетире «Пятницкий» деп адалат[5].

Агару Параскева Пятница, улустыҥ айтканыла, оныҥ кӱнин улус канайып ӧткӱрип турганын кӧрӧт, кем јаҥдарды тутпай турган, ол улусты кезедет.

Пятницала тудуш керектер

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Кара пятница кезик пятницада ӧткӧн тӱӱкилик тӱбекле тудуш.
  • США-да кара пятница деп Алкыштыҥ кӱниниҥ кийнинде пятницаны айдат, бу ӧйдӧ рождествоныҥ садузы башталат.

Пятница ат адаарында

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Пятница — Даниэль Дефоныҥ бичигиниҥ персонажыныҥ ады«Робинзон Крузо», тузем;
  • The Cure деп группа пятницага Friday I’m In love деп кожогын учурлаган;
  • 5’Nizza — украин кӱӱлик дуэт, кожоҥдорды регги ле фанк стильле кожоҥдогон;
  • Пятница! — россий телеканал.


  1. Online Etymology Dictionary. Дата обращения: чаган айдыҥ 4 кӱни, 2014. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 4 кӱни, 2013 јыл.
  2. Пятница Архивная копия от 1 кӱчӱрген ай 2014 на Wayback Machine // Энциклопедия Кольера
  3. Bassett, Fletcher S. (1885), Legends and Superstitions of the Sea and of Sailors in All Lands and at All Times, S. Low, Marston, Searle, & Rivington, ISBN 0-548-22818-3, <https://books.google.com/?id=PkIKAAAAIAAJ&pg=PA445&lpg=PA443&dq=> 
  4. Апокрифы Древней Руси // сост. М. Рождественская, — 2 издание; — СПб: Амфора, 2008, С. 185—188. ISBN 978-5-367-00830-2
  5. ЭСБЕ, статья «Пятница»