Кайыҥчы
Јурт | |
Кайыҥчы | |
---|---|
орус. Каянча | |
50°48′37″ с. ш. 86°25′00″ в. д.HGЯO | |
Эл-тергее | Россия |
Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
Муниципал аймак | Оҥдой |
Јурт јеезе | Шашыкманныҥ |
Тӱӱкизи ле географиязы | |
Бийиги | 858[1] м |
Климады | орто-континентал |
Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
Эл-јонныҥ тоозы | |
Эл-јонныҥ тоозы | →0[2] кижи (2016) |
Ук-калыктар | алтайлар 100 %[3](2002) |
Окылу тил | алтай, орус |
Тоолорлу идентификаторлор | |
Телефонныҥ коды | +7 38845 |
Почтаныҥ индекси | 649440 |
АТТК-ныҥ коды | 84220865002 |
МТТК-ныҥ коды | 84620465106 |
Номер в ГКГН | 0154315 |
|
Кайыҥчы (орус. Каянча) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Оҥдой аймагында Шашыкманныҥ јурт јеезезине кирет.
Этимологиязы
Кайыҥ ол јымжак укту агаш. Кайыҥ орус. береза[4].
Кайыҥчы орус. человек, имеющий дело с березой[4].
Физико-географиялык темдектери
Географиязы
Јурт Сымылтыныҥ суузы бириккенинеҥ ыраак јок јерде турат. Јуртты айландыра кырлар агаш јоко јуук тас. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 858 метрге бийик[1].
Климады
Климады орто-континентал[5]. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,2 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −54 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы 0 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 02.06/30.08, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 87, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 345 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 13,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[6].
Аҥ-куштары
Тайгалары аҥдык јер, айу, бӧрӱ, тооргы тӱлкӱ, шӱлузин, борсук, киш, тийиҥ, койон, кӧрӱк, сарас, јоонмойын, калазак, камду, агас, ла јӱзӱн-јӱӱр оок аҥдар, куштар јӱрет. Куштардаҥ мында чай, кӱртӱк, ӱкӱ, мечиртке, мӱркӱт, саҥыскан, карчага, тарал, шоҥкор, тейлеген, торлоо, бӧднӧ, кӱӱк, ылаачын, јелечи, талаҥ-келеҥ, томуртка, јелечи, бечиртке, кускун, каргаа, кӧктӧш, сымдаа, таајы, јалбагай ле о.ӧ. бар. Сууларда балыктаҥ чараган, тоозы кезем астаган да болзо, је бар[7].
Ӧзӱмдери
Тайга-тажында тыт, мӧш, чиби. Аралдарда эргиш, беле, аспак, тайа, липа, ыргай, каргана, сӧҥӱскен, јыраа, кайыҥ каа-јаада ӧзӧт. Ак јерлерде кулузын, балузын, кӧгӧзин, јонјолой, кандык, маҥыр, јыланкӧс, јыланјастык, кӧрмосјиилек (орус. барбарис), отӧлӧҥ, јеҥес, кыйгак ӧлӧҥ, маргаа, јыду маргаа, кара чалкан (орус. крапива), буланат, чийне, кӧктаман, саргай, торко чечек (орус. ирис), алаҥуш, комургай (орус. борщевик), кӱнкаајы, таҥдалай, кӱзӱҥи чечек, калаш чечек, мӧт чечек, алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек, кылбыш (орус. бадан), чай чечек (орус. герань луговая), быркырууш чечек, кӱмели, кой маҥыр (орус. лук порей), ийт маҥыр, калба, батун, кӧжнӧ-шарапшын. Јиилектер: кой јиилек, уйкӧс, бороҥот, тийиҥкат, казылган, јыдукара, тайабаш (орус. жимолость)[7].
Јери ле јолдоры
Кайыҥчы јурт «Оҥдой-Кайыҥчы» деп јолдыҥ учы. Јойу кечер кӱр бар Кадынды кечире.
Кайыҥчы јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
Администрациялык тӧс јер Шашыкман | 35 км |
Аймактыҥ тӧс јери Оҥдой | 31 км |
Республикан тӧс кала Улалу | 230 км |
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 320 км |
Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4000 км |
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 638,0 км-деҥ | 26 км |
Тӱӱкизи
Кайыҥчы јурт.
Эл-јон
Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
2010[8] | 2011[9] | 2012[9] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[2] |
0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 | →0 |
Ук-калыктары
2002 јылдыҥ тооалыжыла јуртта 1 кижи болгон, 100 % алтайлар[3].
Окылу тил: орус, алтай[12].
Инфраструктуразы
Бастыра инфраструктуралык объекттер Шашыкманда.
Экономиказы
Јаан ээлемдер јок. Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту, оок (эчки ле кой) мал азыраары.
Кереестер
Ар-бӱткендик
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[13].
Јарлу улузы
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
Ајарулар
- ↑ 1,0 1,1 Каянча
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы . Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ 4,0 4,1 Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=13263&cityname=Onguday-Russia
- ↑ Оҥдой. Климат[1]
- ↑ 7,0 7,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1 . Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай . Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы . Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы . Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.