Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары

Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары
Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары
Характеристиказы
Узуны	120;
Эҥ бийик jери
Эҥ ле бийик бажы	Ирбисту
Абсолют бийиги	3967 м
Турган jери
	49°49′ с. ш. 87°39′ в. д.HGЯO
Страна	;
Страна	;
Туулардыҥ системазы	Алтайыҥ кырлары
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары^[1](орус. Южно-Чуйский хребет) — Орто Алтайда сындар, Чуйдыҥ белокторы деп кырларлу системаныҥ бир бӧлӱги. Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындарынаҥ тӱштӱктей Карагем ле Чаган-Узун суулар тӱндӱкте болзо, Бел-Ажу јурт тӱштӱк јанында. Бу сындардыҥ алты јанына Ӱкек плоскогорье (Укок).

Физико-географиялык темдектери

Географиязы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындарынаҥ јабыс, тууларыныҥ орто бийиги 3000—3500 м, эҥ бийиги — Ирбистӱ кыр (3967 м)^[2]. Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындарында Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындарына кӧрӧ бир де агаш јок — јалаҥдар, таскылдарда јабызак тайадый кайыҥ (карликовая берёза). Оныҥ учун ӱстинеҥ тӧмӧн 30—50 јерди айландыра јаражын ајыктаар арга болот, јараш панорамалар Чуйдыҥ чӧлиниҥ, Кадын-Бажы ла Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындарыныҥ.

Климады[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары Монгол јериниҥ куру чӧлдӧрине јуук, ол айалга мында климатты аҥылу эдип јат. Тӱндӱк-Чуйдыҥ ла Кадын-Бажыныҥ сындарына кӧрӧ мында јут-чык канча катап ас тӱжет.

Мӧҥкӱ тоштор[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындары — Алтайда сындар ортодо тоштолгон јериниҥ кемиле экинчи јерде турат. Ондогы 243 мӧҥкӱ тоштыҥ јери 222,8 км². Тал ортодо јерди Талдуруныҥ мӧҥкӱзи јадат (орус. Большой Талдуринскийинский ледник), оныҥ узуны 8 км кӧп, јери 34,9 км², Софийский мӧҥкӱ тоштыҥ узуны 10 км, јери 24 км².

Суулар[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Бу сындардаҥ јаан кӧп суулар башталып, бу сууларга биригип, олордыҥ кош суулары болот Чуй — Чаган (суу), Талдураныҥ, Таркаты (Чуйдыҥ кош суузы), Ирбисту (суу). Сындардыҥ ары јанынаҥ Бел-Ажуныҥ сууына кӧп тоолу суулар кирет.

Кӧлдӧр[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱштӱк-Чуйдын сындарында кӧлдӧр кӧп, јаражыла олор Тӱндӱк-Чуйдыҥ ла Кадын-Бажыныҥ сындарында кӧлдӧрдӧҥ артпас. Эҥ-јараш кӧлдӧр Аккӧл лӧ Каракӧл Аккӧл (Акалаканыҥ кош суузы) сууныҥ ӧзӧгинде. Аккӧл алтайдаҥ кӧчӱрзе — «белое озеро». Чындап та кӧлдиҥ суузы ак сӱт ошкош. Каракӧл — орус. «чёрное озеро», чын ла оныҥ суузы караҥуй кӧрӱнет. Кайамчылузы, бу кӧлдӧрдиҥ ортозы эки ле километр. Аккӧлдиҥ јарадына туристтер јаантайын базовый лагерь тургузып, оноҥ мӧҥкӱ тӧшторды (Софийский ледник) барып кӧрӧт, эмезе альпинисттер кайа-ташка чыгат.

Туризм

Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындары ла Кадын-Бажыныҥ сындарына кӧрӧ туристтер бу аймакка бир канча оройтып келип баштаган. Азый бу јерлер кыйуныҥ јанында (приграничный территория) болгон учун, совет ӧйӧ јаҥыс ла пропускла ары ӧткӱрер болгон, ол сындарга једерге де јол ыраак болгон.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Чуйдыҥ чӧлинеҥ сындарды кӧрзӧ степи
Тӱштӱк-Чуйдыҥ сындарыныҥ кӱнет ӧзӧги
Ортолык јурттаҥ панорма

Онойдо ок кӧр

Тӱндӱк-Чуйдыҥ сындары

Ајарулар

↑ Южно-Чуйский (№ 0154256) / Реестр наименований географических объектов на территорию Алтай Республиканыҥ по состоянию на 22.11.2016 // Государственный каталог географических названий / rosreestr.ru.
↑ Лист карты M-45-80 зим Талдура. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1982 год. Издание 1985 г.

Тайантылар

Южно-Чуйский хребет — на Алтай Фото

[gkgn-1] Южно-Чуйский (№ 0154256) / Реестр наименований географических объектов на территорию Алтай Республиканыҥ по состоянию на 22.11.2016 // Государственный каталог географических названий / rosreestr.ru.

[map-2] Лист карты M-45-80 зим Талдура. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1982 год. Издание 1985 г.

[1]

[2]