А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей

Рувики сайттаҥ
«А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей»
Национальный музей имени А. В. Анохина
Natsionalnyy-muzey-im.-A.-Anohina.jpg
Тӧзӧлгӧн ӧйи 1920[1]
Основатель Албаты ӱредӱликтиҥ коллегиязыныҥ Горно-Алтайскта бӧлӱги
Адрези 649000, Россия Федерация, Горно-Алтайск, Чорос-Гуркинниҥ оромы, 46.
Башкараачы Еркинова, Римма Михайловна
Сайт musey-anohina.ru
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей (орус. «Национальный музей имени А. В. Анохина») — Алтай Республиканыҥ национал билим ле культурно-просветительский баштапкы учреждениелериниҥ бирӱзи. Андрей Викторович Анохин, музей оныҥ адыла адалган, — музейди ачкан улустыҥ бирӱзи, оныҥ баштапкы башкараачызы, россий ле совет билимчи-этнограф, композитор, просветитель, алтай профессионал кӱӱниҥ тӧзӧӧчизи.

Эмдиги ӧйдиҥ музейи — музейный керектиҥ билим-методикалык тӧс јери, Республиканыҥ Музейный фонды јадар тӧс јер. Алтай Республиканыҥ тӧс калазы Горно-Алтайскта, амадап туткан турада иштейт, мында 2008—2012 јылдарда јаан јазал иштер ӧткӱрилип, туразы элбеде тудулган. МузеЙдиҥ фонды 1918 јылда јуулып баштаган, Каракорум-Алтай окружной управа ла оныҥ башкараачызы Г. И. Чорос-Гуркинниҥ баштаҥкайыла.

2021 јылда толо окылу ады: Бюджетное учреждение Республики Алтай «Национальный музей имени А. В. Анохина», кыскартылган ады: БУ РА «Национальный музей имени А. В. Анохина»[2].

Юридический статусы — коммерциялык эмес организация. Учредители ле музейдиҥ јӧӧжӧзиниҥ ээзи — Алтай Республика. Учредительдиҥ полномочиелери ле функциялары Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ Министерствозына салынган (молјолгон), ар-јӧӧжӧниҥ ээиниҥ функциялары ла полномочиелери — Республиканыҥ ар-јӧӧжӧ аайынча керектериниҥ Министерствозына молјолгон.

Музейдиҥ ижи-тожын акча-манатла јеткилдеери услугаларын садары ла республикан бюджеттеҥ чыгарылган субсидиялар јеткилдейт. 2020 јылда билеттиҥ баазы јаан кижиге 250 салковой, студенттерге 100 салковой, пенсионерлер ле школьниктерге 50 салковой болгон.

Тӧзӧлгӧниниҥ тӱӱкизи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алтайдыҥ тӱӱкизин, эл-калыгын шиҥдегени билимчилерди XVIII те, XIX та чактарда јилбиркеткен. Пётр Симон Паллас, Николай Григорьевич Потанин, Пётр Александрович Чихачёв, Николай Константинович Рерих ле оноҥ до ӧскӧлӧри Алтайдаҥ кӧп тоолу экспедицияларда этнографиялык, археологиялык, геологиялык ла ӧскӧ дӧ јаан коллекциялар јууган. Је бастыра бу билимдик байлык регионноҥ јӱре беретен, Россия ла Сибирдиҥ билим тӧс јерлерине ууланатан. Јуук деген музей, Барнаулда 1823 јылда тӧзӧлгӧн, Туулу Алтайда билимдик учреждениелер ле керектӱ кадрлар јок болгон.

1917 јылда революционный керектер совет Россияда Туулу Алтайдыҥ калыктарыныҥ национал самосознаниезине ӧзӱм берген, ол тоодо тӱӱки ле культурага јилбӱ база тыҥыган. 1917 јылда революция ӧйинде ӱредӱлӱ алтайлар керек болгон, Каракорум-Алтайский окружной управаны алтай калыктыҥ јарлу кижизи — Г. И. Чорос-Гуркин башкарган. 1918 јылда управа Гуляевтердиҥ билезинеҥ, јарлу коллекционер-этнографтар, олордыҥ коллекциязын садып алар деп јӧп чыгарган. 1918 јылда ӱлӱрген айдыҥ 29 кӱнинде Николай Степанович Гуляевле, Степан Иванович Гуляевтиҥ уулы, јӧптӧжӱ тургузылган, ол ло ӧйдӧҥ бери Эл музейдиҥ тӱӱкизи башталган.

Музейдиҥ окылу тӱӱкизи 1920-чи јылдаҥ башталат, качан албаты ӱредӱликтиҥ Горно-Алтайскта бӧлӱгиниҥ коллегиязыныҥ јуунында сыгын айдыҥ 16 кӱнинде «Туулу Алтайда музей ачары керектӱ деп јӧп чыгарган».

Коллекцияларын салар јер табылбай турганынаҥ улам музей баштап тарый кӧчӱп ле божобогон. 1920 јылда куран айда коллекцияны Чамалга экелген, 1920 јылда тулаан айда Алтайское јуртка (Алтайский район) кӧчӱрген, ол јурт Горно-Алтайский уездтиҥ администрациялык тӧс јери болгон.

1922 јылда Ойрот автоном область тӧс јери Улалу (эмдиги Горно-Алтайск) тӧзӧлгӧн, 1923 јылда коллекция ары кӧчкӧн. 1924 јылда музейдиҥ коллекциязы удурумга ӱй улустыҥ монастырына Кызыл-Ӧзёк јуртка кӧчкӧн, 1925 јылда тӧс калага јандырылган.

1926 јылда јаҥар айда секция краеведения методического бюро при Областном отделе народного образования тӧзӧлгӧн, бу ла ӧйдӧ Ойрот краевед музейге јаан эмес таш тура берилген, бу Базарный тепсеҥде, Д. М. Тобоков јайзаҥныҥ саду эдер туразы болгон. Музей бу турада 1931 јылга јетире иштеген[3]. Для посетителей музей открылся 29 мая 1927 года[1].

Музейдиҥ ӧзӱмине кӧп кӱчин салган кижи, А. В. Анохин, музейдиҥ баштапкы башкараачызы. Јӱрӱминиҥ 20 јылдаҥ артык ӧйин ол тӱштӱк Сибир ле Алтайдыҥ калыктарыныҥ этнографиялык материалдарын, фольклорды, кожоҥ ло кӱӱлик јайаандыкты јууп шиҥдеген. 1925—1926 јылдарда ол краеведческий кыймыгу баштаган, ол иш оноҥ ары «Общество друзей Ойротского краеведческого музея» тӧзӧлӧрине јол берген.

1931 јылда музейге Бодунов деп којойымныҥ туразында ӱч кып берилген[4], тураныҥ кӧп јанында Ойрот художественный школ ло Ойрот областной архив болгон[1]. 1933 јылда Ойрот краевед музейге бу эки кат тураны бӱдӱнге берип ийген, мында музей 1989 јылга јетире иштеген.

2021 јылда бу тура — «Краевед музейдиҥ туразы» — регионал учурлу культуралык энчиниҥ объекти болуп чотолгон[5]. Местные жители создали для него топоним «Старый музей»[1].

1989 јылда мӱзейдиҥ јаҥы ӱч кат туразы јетире тудулган.

1990 јылда кӱӱк айдыҥ 28 кӱнинде Горно-Алтайский областной краевед музейге А. В. Анохинниҥ ады адалган[6]. 2002 јылда Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ јӧби аайынча музейге Эл музей деп статус берилген[7].

2003—2004 јылдарда Эл музей туразына реконструкция эдип, оныҥ ичинде фондохранилищезин элбедип, (VIII—II б. э. озо пазырык культура ӧйиниҥ эпши кижизиниҥ) мумия болуп калган мӧҥкӱзин салар мавзолей эдерге јаанадар проектле иштеген. Евгений Тоскинниҥ архитектурный мастерскойы 1993 јылда музейдиҥ реконструкциязыныҥ проектин јазаган, 2004 јылда градостроительство, архитектура ла дизайнныҥ «Золотая капитель» деп кӧрӱзинде сый алган.

2008—2012 јылда ОАО «Газпром» берген акча-манатла музейдиҥ туразыныҥ реконструкциязы эдилген, оныҥ баазы 750 млн салковой болгон[1].

Музей ле оныҥ филиалдарында 80 кире кижи иштейт (2021).

Экспозициялардыҥ бӧлӱктери

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Алтайдыҥ шиҥжӱчилериниҥ коллекцияларын јууганыныҥ кийнинеҥ музейдиҥ фонды кажы ла јыл јаан краеведческий иштиҥ шылтузында кӧптӧгӧн, бу иште музейдиҥ ишчилери эрчимдӱ апарган. Башка-башка билим ле культуралык ууламјыларла кӧп материалдар јуулган. Коллекциялар улай ла толуп, шиҥделип, анализ эдилип, системага кийдирилип, билим ле элјондык тузаланышка кирет. 1944 јылда, алдында репрессияга табарткан Г. И. Чорос-Гуркинниҥ 1937 јылда јаҥы јоктоҥ былаап алган јуруктарын музейге берген; эмдиги ӧйдӧ музейде алтай калыктыҥ эл јурукчызыныҥ элбек коллекциязы бар.

2021 јылда музее ӧткӧн экспозициялар:

Јебрен тӱӱки (207—213 залдар) Ар-бӱткен (101—104 залдар) Укок деп комплекс (111, 220 залдар) Этнография (215—217 залдар) Эмдиги ӧйдиҥ тӱӱкизи (202—206, 219 залдар) Јурук кеендик (304—306 залдар)

Музейдиҥ филиалдары

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейде 2021 јылда 5 филиалы иштеген:

  • Јарлу алтай кайчы Н. У. Улагашевтиҥ музейи Чоо аймакта Паспауул јуртта. Создан по постановлению Правительства Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јӧби аайынча, 2013 јылда тулаан айдыҥ 18 кӱнинде ачылган[11], торжественно открыт 18 марта 2013 года[12].
  • Музей-усадьба Г. И. Чорос-Гуркинниҥ музей-јурты. Онос јутта Чамал аймакта. 2012 јылда чаган айдыҥ 12 кӱнинде ачылган. Адрези: 649230, Алтай Республика, Чамал аймак, Онос ј., Центральный ор., 31 т.[13].
  • И. В. Шодоевтиҥ адыла адалган краевед музей Кан-Оозы јуртта Кан-Оозы аймакта (Алтай Республика). Школдыҥ музейинеҥ ары тӧзӧлгӧн, 1994 јылда — филиал Республиканского краеведческого музея, ныне Национального музея имени А. В. Анохина. Адрес: 649450, Республика Алтай, Усть-Канский р-н, с. Усть-Кан, ул. Ленинская, д. 103.

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 История музея. Национальный музей Республики Алтай имени А. В. Анохина. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 1 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  2. ↑ Утав БУ РА «Национальный музей имени А. В. Анохина». Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  3. ↑ Историческое здание сдали в аренду, чтобы его сохранить. Новости Горного Алтая (26.08.2019). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 3 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  4. ↑ По состоянию на 2021 год — дом номер 40 по улице Ленина/номер 23 по улице Социалистической в Горно-Алтайске.
  5. ↑ регистрационный номер 041410067410005
  6. ↑ Распоряжение Совета Министров РСФСР № 599-Р и Приказа Министерства культуры РСФСР от 08.06.1990 г. № 204.
  7. ↑ Постановление Правительства Республики Алтай от 18 апреля 2002 года N 104. О придании Республиканскому краеведческому музею имени А. В. Анохина статуса «Национальный музей Республики Алтай имени А. В. Анохина».. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 5 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  8. ↑ Историко-этнографический музей теленгитов Чуи.. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 1 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  9. ↑ Адрес музея: 649786, Республика Алтай, Кош-Агачский район, с. Кокоря, Октябрьский пер., д. 15.
  10. ↑ Распоряжение Правительства Республики Алтай от 3 октября 2016 года № 498-р.
  11. ↑ Постановление Правительства Республики Алтай от 23 сентября 2010 г. № 206 "О внесении изменений в пункт 2 Постановления Правительства Республики от 10 сентября 2005 года № 167.
  12. ↑ Музей алтайского сказителя Н. У. Улагашева. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 1 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  13. ↑ Музей-усадьба Г. И. Чорос-Гуркина. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 1 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  14. ↑ Музей казахов Алтая. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 1 кӱни, 2021. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 9 кӱни, 2021 јыл.
  15. ↑ Постановление Правительства Республики Алтай от 18.07.2003.

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алган јери - "https://alt.ruwiki.ru/w/index.php?title=А._В._Анохинниҥ_адыла_адалган_эл_музей&oldid=251407"