Славян бичик-билик ле культураныҥ кÿни

Рувики сайттаҥ
  1. перенаправление Шаблон:Выверенные статьи
Славян бичик-билик ле
культураныҥ кÿни
Агару Кирилл ле Мефодий. Радзивиллов летописьтиҥ миниатюразы, XV чак
Агару Кирилл ле Мефодий. Радзивиллов летописьтиҥ миниатюразы, XV чак
Бÿдÿми Славян бичик-биликтиҥ байрамы
Темдектелет

Белоруссия Болгария Флаг Северной Македонии Россия Сербия Чехия

Приднестровская Молдавская Республика
Öйи кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱни
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱни (орус. День славянской письменности и культуры) (Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ кӱни)- агару равноапостольный Мефодий ле Кирилл карындаштарга учурлалган байрамныҥ орус ады олордыҥ эземин керелейт (IX чак).

Мындый тергеелик байрамдар ӧскӧ славян ороондордо база ӧдӧт.

Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ кӱни

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Байрамныҥ тӱӱкизи XXI чакта Болгарияда серикпениҥ јаҥжыгузыла тудуш. Баштапкы ла катап агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийге учурлалган байрам кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде ӧткӧн, анайып ок байрамныҥ база бир ады «Солуныҥ карындаштары», XII чакта ӧткӧн деп бичилет.

Агару Кириллдиҥ эземин кочкор айдыҥ 27-чи(14) кӱнинде, агару Мефодийдиҥ — кандык айдыҥ 19-чы (6) кӱнинде, олордыҥ божогон кӱнинде темдектейт.

Болгар Возрождениениҥ ӧйинде агару Кирилл ле Мефодийдиҥ байрамы олор тӧзӧгӧн јаҥайлыптыҥ байрамы болуп калган. Байрам јаҥыс ла болгар јерлерде эмес, анайда ок Россияда ла Румынияда, гран ары јанында болгар студенттердиҥ ортозында, тӱрмеде отурып тургандарда ӧткӱрилетен.

Россияда агару Кирилл ле Мефодийдиҥ эземин 1863 јылдаҥ ала кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде ӧткӱрер деп јакаан чыгарган.

Кирилл ле Мефодийдиҥ кереези. Болгар национал библиотека

Болгарияда славян бичик-билик ле культараныҥ кӱни окылу национал байрам ( болгар Ден на българската просвета, култура и славянската писменост). Ол кӱӱк айдыҥ 24 кӱнинде темдектелет. Бу кӱнди олор јаҥыс ла болгар культурага эмес, анайда ок славян јаҥайлыпты кириллицаны тӧзӧгӧн агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийдиҥ эземине учурлагылайт.

1803 јылда кӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинде Шуменде баштапкы катап болгар бичик-билигиниҥ байрамын темдектегени керегинде, 1813 јылдыҥ армян летописинде бичилген. Болгар возрождениениҥ ишчизи Найдена Герованыҥ (18231900) баштаҥкайыла байрамды 1851 јылдаҥ бери темдектеп баштаган. Бу кӱнде серикпениҥ байрамы болгон учун, оны кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде ӧткӱрер деп јӧптӧгӧн.

1892 јылда Руседе кӱӱниҥ ӱредӱчизи Стоян Михайловский (18561927) школдыҥ мак кожоҥын бичиген, оны «Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ мак кожоҥы» деп адаган. Мак кожоҥ 14 строфалу, оныҥ јӱк ле баштапкы алты строфазын кожоҥдогылайтан. 1900 јылда композитор Панайот Пипков (18711942) кожоҥго кӱӱ бичиген.

1916 јылда, Болгарда григориан кӱнтизӱ аайынча, байрамды кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱнинде тергеелик кӱнтизӱле темдектеер деп јарадылган (серикпеде юлиан кӱнтизӱ болгон). 1968 јылда серикпе јаҥы юлиан кӱнтизӱге кӧчкӧн, је байрамды кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱнинде ӧткӱрер деп артыргыскан. 1990 јылда, тулаан айдыҥ 30-чы кӱнинде, Болгар 9-чы Албатылык јууныныҥ баштаҥкайы аайынча, кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱни — Болгар просвещениениҥ ле славяндардыҥ бичик-билиги ле культураныҥ окылу байрамы деп јӧптӧлгӧн.

Бӱгӱнги кӱнге јетире Болгарияда, кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱниниҥ алдында, текши байрамдык керектер ӧдӧт. Ого баштамы ла орто ӱредӱлӱ школдордыҥ ӱредӱчилери ле ӱренчиктери эрчимдӱ туружат. Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ портредин чечектерле јарандырат. Онойдо ок, научный ишчилер ле школдыҥ ӱредӱчилери Кирилл ле Мефодийдиҥ кереесине келип, чечектер салат. Кирилл ле Мефодийге учурлалган мак кожоҥ кожоҥдойт. 2007 јылда чаган айдыҥ 1-чи кӱнинеҥ ала Болгарияныҥ Европейский Союзка киргенинеҥ улам, кириллица бу јердиҥ тергеелик ӱчинчи таныктӧзи боло берген.

Байрамга учурлай бичиктиҥ јарымказы, оноҥ до ӧскӧ культурный керектер ӧдӧт.

Ӧскӧ славян ороондорго кӧрӧ, Болгарияда бу байрам эҥ ле кӧдӱриҥилӱ ӧткӱрилет. Эмдиги ӧйдӧ орто школды божоткон ӱренчиктердиҥ байрамы (выпускной бал)база бу ок ӧйдӧ ӧдӧт.

2007 јылда Болгария Европей союзка кирген, 2007 јылда чаган айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала кириллица окылу јаҥайлып деп тургузылган.

1863 јылда Россий Святейший Синод агару Кирилл ле Мефодийдиҥ Морав миссиязыныҥ бир муҥ јылдыгын темдектеп турала, Мефодий ле Кириллге учурлалган байрамды јылдыҥ ла кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде байрамдаар деп тургускан.

СССР-да 1985 јылда, Мефодий ле Кириллдиҥ божогонынаҥ бери 1100-јылын темдектеп турала, кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱни «Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱни» деп јарлалган[1].

1986 јылда Мурманскта јаҥжыкан аайынча «Дни Баренцева моря» деп литературный туштажуда бичиичилер: В. С. Маслов, В. Смирнов, В. Тимофеев, О. Воронова, Б. Орлов, Н. Колычёв, И. Козлов, В. Сорокажердьев, В. Санги, В. Крупин, Ю. Кузнецов, В. Устинов, Ю. Медведев, С. Шуртаков, В. Личутин, В. Бондаренко, И. Меркурьев, В. Шапошников, Г. Юшков, В. Шириков турушкан[2].

Байрам мындый калаларда ӧткӧн: Вологдада, Великий Новгородто, Киевте, Минскта, Смоленскте, Владимирде, Белгородто, Костромада[3].

1991 јылда чаган айдыҥ 30-чы кӱнинде РСФСР-дыҥ Ӱстӱги Совединиҥ Президиумыныҥ јакааны јылдыҥ ла «Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнин» ӧткӱрер деп јӧптӧлгӧн. Кажы ла јыл байрамды башка калаларда темдектейт (1989 ла 1990 јылда байрам Киев ле Минскте болгон)[4].

Байрамныҥ тӧс јерлери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1986 јыл — Мурманскта баштапкы катап «бичик-биликтиҥ» байрамы ӧткӧн.
1987 јыл — Вологда.
1988 јыл— Великий Новгород.
1989 јыл — Киев.
1990 јыл — Минск.
1991 јыл — Смоленск.
1992 јыл — Москва.
1993 јыл — Москва.
1994 јыл — Владимир.
1995 јыл — Белгород.
1996 јыл — Кострома.
1997 јыл — Орёл .
1998 јыл — Ярославль.
1999 јыл — Псков[5].
2000 јыл — Рязань.
2001 јыл — Калуга.
2002 јылНовосибирск[6].
2003 јыл — Воронеж[7].
2004 јыл — Самара[8].
2005 јыл — Дондо Ростов, Новочеркасск[9].
2006 јыл — Ханты-Мансийск[10].
2007 јыл — Коломна
2008 јыл — Тверь[4].
2009 јыл — Саратов.
2010 јылдаҥ ала тӧс байрамдар Москвада ӧдӧт[11].

Алтай Республикада байрамдаш[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Горно-Алтайск калада јылдыҥ ла кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱнинде славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнин байрамдайт[12].

Храмда мӱргӱӱлдердеҥ башка, бу кӱнде јаҥжыккан аайынча преп. Алтай Макарийге учурлай кафедральный храмнаҥ ала каланыҥ Тӧс тепсеҥине јетире Крестный ход ӧдӧт. Ӧдӱште епархияныҥ священнослужительдери, храмныҥ прихожандары, казак-кадеттер туружат.

Крестный ход ӧткӧн кийнинде Алтай Республиканыҥ Национал драмтеатрыныҥ тепкишинде байрамдык мӱргӱӱл ӧдӧт. Мӱргӱӱлдиҥ кийнинеҥ епископ јуулган улусты байрамла уткып, агару Мефодий ле Кириллдиҥ јӱрӱми ле эткен керектери керегинде куучындайт.

Бу ла кӱнде Национал драмтеатрда славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлалган концерт болот. Концерт башталардаҥ озо Алтай Республиканыҥ башкараачылары ла духовенствоныҥ јаандары байрамла уткыйт[12].

Онойдо ок јылдыҥ ла Горно-Алтайсктыҥ тергеелик университединде (ГАГУ) славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнин[13][14], М.В. Чевалковтыҥ адыла адалган национал библиотекада база темдектейт.

Чехия ла Словакияда

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Чехияда јаан изӱ айдыҥ 5-чи кӱнинде агару равноапостольный Мефодий ле Кирилл карындаштартардыҥ байрамын темдектейт (славяндардыҥ бичик-билигиниҥ байрамын), чехтеп Den slovanských věrozvěstů Cyrila a Metoděje[16]. Чехияда бу сок јаҥыс тергеелик ле серикпениҥ байрамы. Бу кӱнде серикпелерде мӱргӱӱлдер ӧдӧт.

Словакияда јаан изӱ айдыҥ 5-чи кӱнинде, бу байрам ( словацк. Sviatok svätého Cyrila a svätého Metoda) Агару Кирилл ле Мефодий 863 јылда Улу Моравияга келген кӱнде темдектелет[17]

Тӱндӱк Македонияда

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тӱндӱк Македонияда байрам Бастыраславян просветительдердиҥ ле ӱредӱчилердиҥ кӱни (макед. Ден на сесловенските просветители и учители) эмезе Агару солун карындаштар Кирилл ле Мефодийдиҥ кӱни (макед. Ден на Светите браќа на Солун, Свети Кирил и Методиј) деп адалат. Јаҥжыккан аайынча Тӱндӱк Македонияныҥ премьер-министри эл-јонды байрамла уткыйт.

Бастыраславян просветительдердиҥ кӱнинде тӧс церемония Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ кереесиниҥ јанында Охрида деп паркта, оны муниципалдар ӧткӱрет. Байрамда ӱредӱлик ле культураныҥ ишчилери, студенттер, общественный организациялардыҥ ла политический партиялардыҥ улузы туружып, керееске чечектер салат[18].

Приднестровьеде/Молдавияда

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлалган, баштапкы кӱнниҥ конверты

Приднестровьеде/ Молдавия Республикада јылдыҥ ла кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱнинде «Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱни» темдектелет(молд. Зилеле скриерии ши културии славе, украиндеп Дні слов'янської писемності і культури), 1994 јылда тергеелик байрам деп тургузылган[19]. 1990 јылда Тираспольдо тӧс городской библиотеканыҥ јанында, скверде, јарлу солун карындаштардыҥ эземин керелеп, байрам болгон[20].

Т. Г. Шевченконыҥ адыла адалган Приднестровьедеги Государственный Университеттиҥ Культурно-просветительский Тӧс јери Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ адыла адалган[20], онойдо ок Днестровск калада серикпе.

1999 јылда ГУП «Марка Приднестровья» славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлап почтаныҥ марказын чыгарган.

2011 јылда Приднестровьеде кӱӱк айдыҥ 13 кӱнинеҥ ала 25 кӱнине јетире славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлай кӧп мероприятиелер ӧткӱрилген. Бу кӱндерде тематический выставкалар, концерттер ле башка-башка программалар, соборлордо ло серикпелерде литургиялар, лекциялар ла театрал спектакльдер, культура ла ӱредӱликтиҥ тӧзӧлмӧлӧринде билимдик-практический конференциялар [21].

2013 јылда днестровск храмныҥ алды јанында агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийдиҥ славян јаҥайлып тӧзӧгӧнинеҥ бери 1150-јылдыгына учурлай эземниҥ плитазы тургузылган[22].

Онойдо ок кӧр

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. 24 мая в Москве пройдут праздничные мероприятия, посвященные Дню славянской письменности и культуры (орус.) (20 кӱӱк ай 2013). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  2. День Славянской Письменности И Культуры — Лексикон Кс. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 24 кӱни, 2022. Архивировано кандык айдыҥ 5 кӱни, 2022 јыл.
  3. «Либеральная идеология требует безусловного демонтажа» / Православие.Ru. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 29 кӱни, 2018. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 29 кӱни, 2018 јыл.
  4. 1 2 Новости KM.RU. Россия чествует Кирилла и Мефодия (недоступная ссылка)
  5. МОСКОВСКИЕ ЕПАРХИАЛЬНЫЕ ВЕДОМОСТИ № 3-4 2005 г Архивная копия от 14 кандык ай 2009 на Wayback Machine
  6. Имидж 3. Дата обращения: куран айдыҥ 12 кӱни, 2006. Архивировано тулаан айдыҥ 10 кӱни, 2007 јыл.
  7. 23-24 мая — Дни славянской письменности и культуры. К духовным истокам — Воронеж — Правда. Ру. Дата обращения: куран айдыҥ 12 кӱни, 2006. Архивировано тулаан айдыҥ 11 кӱни, 2007 јыл.
  8. День славянской культуры и письменности 2004 Архивная копия от 27 кичӱ изӱ ай 2006 на Wayback Machine
  9. День славянской письменности и культуры. Прямая трансляция из Новочеркасска
  10. Столицей Дня славянской письменности и культуры станет Ханты-Мансийск — Фабрика грез — Правда. Ру. Дата обращения: куран айдыҥ 12 кӱни, 2006. Архивировано кочкор айдыҥ 2 кӱни, 2011 јыл.
  11. Дни славянской письменности обоснуются в Москве Архивная копия от 13 тулаан ай 2009 на Wayback Machine. Лента. Ру
  12. 1 2 В день славянской письменности и культуры в Горно-Алтайске прошел крестный ход » Горно-алтайская епархия Русской Православной Церкви Московский Патриархат
  13. Подвиг высокого служения: создание славянской письменности
  14. В ГАГУ прошел День славянской письменности и культуры | 27.05.2022 | Новости Горно-Алтайска - БезФормата
  15. В день славянской письменности и культуры прошел крестный ход, молебен и концерт госоркестра
  16. День Кирилла и Мефодия в Чехии. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2025
  17. Праздник святых Кирилла и Мефодия в Словакии - SlovakiaInvest
  18. ОХРИД СЕ ПОКЛОНИ ПРЕД СВЕТИКЛИМЕНТОВИТЕ УЧИТЕЛИ Архивная копия от 6 тулаан ай 2016 на Wayback Machine
  19. О РЕСПУБЛИКАНСКИХ ДНЯХ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА (орус.) (25 кочкор ай 1994). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013 јыл.
  20. 1 2 В ПРИДНЕСТРОВЬЕ ПРОХОДЯТ ДНИ СЛАВЯНСКОЙ КУЛЬТУРЫ И ПИСЬМЕННОСТИ (орус.) (недоступная ссылка). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано тулаан айдыҥ 25 кӱни, 2016 јыл.
  21. Александр Комаров. Дни Славянской письменности в Приднестровье будут отмечать почти две недели (орус.) (27 кандык ай 2011). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано кӱӱк айдыҥ 24 кӱни, 2013 јыл.
  22. В Днестровске стартовали Дни славянской письменности (орус.) (24 кӱӱк ай 2013). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 29 кӱни, 2013. Архивировано кандык айдыҥ 18 кӱни, 2014 јыл.