Славян бичик-билик ле культураныҥ кӱни (орус.День славянской письменности и культуры) (Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ кӱни)- агару равноапостольный Мефодий ле Кирилл карындаштарга учурлалган байрамныҥ орус ады олордыҥ эземин керелейт (IX чак).
Мындый тергеелик байрамдар ӧскӧ славян ороондордо база ӧдӧт.
Байрамныҥ тӱӱкизи X–XI чакта Болгарияда серикпениҥ јаҥжыгузыла тудуш. Баштапкы ла катап агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийге учурлалган байрам кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде ӧткӧн, анайып ок байрамныҥ база бир ады «Солуныҥ карындаштары», XII чакта ӧткӧн деп бичилет.
Кирилл ле Мефодийдиҥ кереези. Болгар национал библиотека
Болгарияда славян бичик-билик ле культараныҥ кӱни окылу национал байрам (
болгарДен на българската просвета, култура и славянската писменост). Ол кӱӱк айдыҥ 24 кӱнинде темдектелет. Бу кӱнди олор јаҥыс ла болгар культурага эмес, анайда ок славян јаҥайлыпты кириллицаны тӧзӧгӧн агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийдиҥ эземине учурлагылайт.
1803 јылдакӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинде Шуменде баштапкы катап болгар бичик-билигиниҥ байрамын темдектегени керегинде, 1813 јылдыҥ армян летописинде бичилген. Болгар возрождениениҥ ишчизи Найдена Герованыҥ (1823–1900) баштаҥкайыла байрамды 1851 јылдаҥ бери темдектеп баштаган. Бу кӱнде серикпениҥ байрамы болгон учун, оны кӱӱк айдыҥ 11-чи кӱнинде ӧткӱрер деп јӧптӧгӧн.
1892 јылда Руседе кӱӱниҥ ӱредӱчизи Стоян Михайловский (1856–1927) школдыҥ мак кожоҥын бичиген, оны «Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ мак кожоҥы» деп адаган. Мак кожоҥ 14 строфалу, оныҥ јӱк ле баштапкы алты строфазын кожоҥдогылайтан. 1900 јылда композитор Панайот Пипков (1871—1942) кожоҥго кӱӱ бичиген.
Бӱгӱнги кӱнге јетире Болгарияда, кӱӱк айдыҥ 24-чи кӱниниҥ алдында, текши байрамдык керектер ӧдӧт. Ого баштамы ла орто ӱредӱлӱ школдордыҥ ӱредӱчилери ле ӱренчиктери эрчимдӱ туружат. Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ портредин чечектерле јарандырат. Онойдо ок, научный ишчилер ле школдыҥ ӱредӱчилери Кирилл ле Мефодийдиҥ кереесине келип, чечектер салат. Кирилл ле Мефодийге учурлалган мак кожоҥ кожоҥдойт. 2007 јылдачаган айдыҥ 1-чи кӱнинеҥ ала Болгарияныҥ Европейский Союзка киргенинеҥ улам, кириллица бу јердиҥ тергеелик ӱчинчи таныктӧзи боло берген.
Байрамга учурлай бичиктиҥ јарымказы, оноҥ до ӧскӧ культурный керектер ӧдӧт.
Ӧскӧ славян ороондорго кӧрӧ, Болгарияда бу байрам эҥ ле кӧдӱриҥилӱ ӧткӱрилет. Эмдиги ӧйдӧ орто школды божоткон ӱренчиктердиҥ байрамы (выпускной бал)база бу ок ӧйдӧ ӧдӧт.
Храмда мӱргӱӱлдердеҥ башка, бу кӱнде јаҥжыккан аайынча преп. Алтай Макарийге учурлай кафедральный храмнаҥ ала каланыҥ Тӧс тепсеҥине јетире Крестный ход ӧдӧт. Ӧдӱште епархияныҥ священнослужительдери, храмныҥ прихожандары, казак-кадеттер туружат.
Крестный ход ӧткӧн кийнинде Алтай Республиканыҥ Национал драмтеатрыныҥ тепкишинде байрамдык мӱргӱӱл ӧдӧт. Мӱргӱӱлдиҥ кийнинеҥ епископ јуулган улусты байрамла уткып, агару Мефодий ле Кириллдиҥ јӱрӱми ле эткен керектери керегинде куучындайт.
Бу ла кӱнде Национал драмтеатрда славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлалган концерт болот. Концерт башталардаҥ озо Алтай Республиканыҥ башкараачылары ла духовенствоныҥ јаандары байрамла уткыйт[12].
Онойдо ок јылдыҥ ла Горно-Алтайсктыҥ тергеелик университединде (ГАГУ) славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнин[13][14], М.В. Чевалковтыҥ адыла адалган национал библиотекада база темдектейт.
Чехияда јаан изӱ айдыҥ 5-чи кӱнинде агару равноапостольный Мефодий ле Кирилл карындаштартардыҥ байрамын темдектейт (славяндардыҥ бичик-билигиниҥ байрамын), чехтепDen slovanských věrozvěstů Cyrila a Metoděje[16]. Чехияда бу сок јаҥыс тергеелик ле серикпениҥ байрамы. Бу кӱнде серикпелерде мӱргӱӱлдер ӧдӧт.
Словакияда јаан изӱ айдыҥ 5-чи кӱнинде, бу байрам (
словацк.Sviatok svätého Cyrila a svätého Metoda) Агару Кирилл ле Мефодий 863 јылда Улу Моравияга келген кӱнде темдектелет[17]
Тӱндӱк Македонияда байрам Бастыраславян просветительдердиҥ ле ӱредӱчилердиҥ кӱни (макед.Ден на сесловенските просветители и учители) эмезе Агару солун карындаштар Кирилл ле Мефодийдиҥ кӱни (макед.Ден на Светите браќа на Солун, Свети Кирил и Методиј) деп адалат. Јаҥжыккан аайынча Тӱндӱк Македонияныҥ премьер-министри эл-јонды байрамла уткыйт.
Бастыраславян просветительдердиҥ кӱнинде тӧс церемония Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ кереесиниҥ јанында Охрида деп паркта, оны муниципалдар ӧткӱрет. Байрамда ӱредӱлик ле культураныҥ ишчилери, студенттер, общественный организациялардыҥ ла политический партиялардыҥ улузы туружып, керееске чечектер салат[18].
Т. Г. Шевченконыҥ адыла адалган Приднестровьедеги Государственный Университеттиҥ Культурно-просветительский Тӧс јери Агару Кирилл ле Мефодийдиҥ адыла адалган[20], онойдо ок Днестровск калада серикпе.
1999 јылда ГУП «Марка Приднестровья» славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлап почтаныҥ марказын чыгарган.
2011 јылда Приднестровьеде кӱӱк айдыҥ 13 кӱнинеҥ ала 25 кӱнине јетире славян бичик-билик ле культураныҥ кӱнине учурлай кӧп мероприятиелер ӧткӱрилген. Бу кӱндерде тематический выставкалар, концерттер ле башка-башка программалар, соборлордо ло серикпелерде литургиялар, лекциялар ла театрал спектакльдер, культура ла ӱредӱликтиҥ тӧзӧлмӧлӧринде билимдик-практический конференциялар [21].
2013 јылда днестровск храмныҥ алды јанында агару равноапостольный Кирилл ле Мефодийдиҥ славян јаҥайлып тӧзӧгӧнинеҥ бери 1150-јылдыгына учурлай эземниҥ плитазы тургузылган[22].