Саратан

Јурт
Саратан
орус. Саратан
50°31′22″ с. ш. 88°15′29″ в. д.
Эл-тергее	Россия
Федерацияныҥ субъекты	Алтай Республика
Муниципал аймак	Улаган
Јурт јеезе	Саратанныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги	1389 м
Климады	кезем-континентал
Ойдиҥ поязы	UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы	↘749 кижи (2016)
Ук-калыктар	алтайлар 70 %, телеҥиттер 30 %(2002)
Окылу тил	алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды	+7 38845
Почтаныҥ индекси	649753
АТТК-ныҥ коды	84230830001
МТТК-ныҥ коды	84630430101
Номер в ГКГН	0154490
Саратан Москва Улалу Саратан

Саратан (орус. Саратан) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Улаган аймагында Саратанныҥ јурт јеезезине кирип, оныҥ администрациялык тӧс јери болот.

Этимологиязы

Саратан-Сара-Адан орус. соловый (масть) верблюд.

Физико-географиялык темдектери

Географиязы

Јурт Алтай Республиканыҥ кӱнчыгыш јанында, Башкуш сууныҥ јарадында, Кабак-Тайга, Такылган, Салјок, Кара-Кайа, Калкак туулардыҥ эдегинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1389 метрге бийик.

Климады

Климады кезем-континентал. Јакалай тӱндӱктиҥ ле Ырак кӱнчыгыштыҥ јерлерине тӱҥейлеген. Кышкыда тӱндӱк аймактарга кӧрӧ тыҥ сооктор болот. Кыш узун, тыҥ соокторлу, салкындарлу болот. Јай кыска, серӱӱн, кей кургак. Кейдиҥ ортојылдык кеми −1,1 °С, бир јылдыҥ туркунына эҥ ле бийик температура 34 °С, эҥ ле соок температура −58 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы −3 °С, баштапкы сооктор келер кӱндер 30.05/01.09, Соок јок кӱндер 93, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 292 мм, салкынныҥ ортојылдык кеми — 1,6 м/с, 15 м/с-таҥ тыҥ салкынду кӱндер 3,2. Кар кышкыда узак јатпайт, салкын учура берет. Чолушман ичиниҥ айы-кӱни эмеш јымжак болот Улаган јаар јерлерге кӧрӧ.

Аҥ-куштары

Улаган алтай аҥдык јер. Тайга-ташта казыр аҥдардаҥ айу, бӧрӱ, шӱлӱзин, јеекен, ирбис бар. Туйгакту аҥнаҥ марал, булан, элик, тооргы, какай јӱрет.. Оок то аҥдар кӧп агас, албаа, киш, суузар, камду, јоонмойын ла о.ӧ. Куштардаҥ барынтычылары мечиртке, шоҥкор, боро ылаачын, карчага, ӱкӱ, кезигиниҥ тоозы кезем астаган учун олорды Алтай республиканыҥ «Кызыл бичигине» кийдирген. Сууларда азый балыктыҥ кандыйы ла болгон, эмди суулар тартылып, тайызаган учун балык та астай берген. Аймакта кезик кӧлдӧрдӧ таҥынаҥ аргачылар балык ӧскӱрип, садуга апарат пелядь, чараган ла форель.

Ӧзӱмдери

Каскак бийик кырлары кайыр, агаштары тӱндӱк ле јанында ӧзӧт. Агаштардыҥ кӧп сабазы чет агаш, чиби, бийиктей мӧш, суујараттай тал. Чолушпа ичиле (Балыкчы, Кӧӧ, Кӧк-Паш, Беле јурттар) тӱштук јанын аймактыҥ тӱҥейлеп албазыҥ, не дезе, Алтын Кӧл јаны, Чолушман ӧзӧктиҥ суузыныҥ коолы јымжак климатту, јӱзӱн ӧлӧҥдӧр, јиилектер, јулукту агаштар ла маала ажы јакшы ӧзӧт. Тӱштӱктей дезе талайдыҥ кемјӱзинеҥ канча катап бийик, соок, јер эрте ле тереҥ тоҥып калат. Кезем континентал айалгада ӧзӱмдердиҥ бӱдӱми астап јат, је ого коштой эндемик ӧзӱмдер база бар. Јулукту агаштар ол јодро, алама, груша, слива, беле. «Кызыл бичикке» кирген ӧзӱмдер база кӧп, олордыҥ ортозында алтын ла кызыл тазылдар.

Јери ле јолдоры

Јуртта 6 ором: А. К. Вагаеваныҥ, Јииттердиҥ, Школдыҥ, Тӧс, Н. Т. Тойдоновтыҥ Н. Т., Меесте. «Улаган — Саратан» деп јолдо боочы бар, бу регионал учурлу кӧӧлик јол.

Саратан јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Саратан	0 км
Аймактыҥ тӧс јери Улаган	30 км
Республикан тӧс кала Улалу	380 км / 440 км (Чуйдыҥ трагы)
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы	470 км, 530 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва	4300 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 788,0 км-деҥ (Акташ)	85 км

Тӱӱкизи

Јурт 1924 јылдарда тӧзӧлгӧн.

Эл-јон

Эл-јонныҥ тоозы

2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2021
738	↗739	↘732	↘731	↗746	↗764	↘749	↗1058

250

500

750

1000

1250

1500

2012

2021

Ук-калыктары

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 794 кижи болгон, олордыҥ 70 % алтайлар, 30 % телеҥиттер ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Инфраструктуразы

• јурт јеезениҥ администрациязы;
• орто ӱредӱлӱ школ;
• балдардыҥ сады;
• споршкол;
• стадион;
• јурттыҥ клубы;
• почта;
• магазин;
• пилорама.

Экономиказы

Кажы ла биледе таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Агашла иштер. Туризм.

Кереестер

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (1676). (1950 ј., Школдыҥ, 13А)

Ар-бӱткендик

• Боочы. Улаган-Саратан.(1704). Калкак, боочы 1698);
• Тазылган, аржан суу (1635,1629);
• Кӧк-Тӧҥ — аржан (1631), Токой деп јер;
• Такылган кыр — Тазрандардыҥ быйлу кыры (1605);
• Салјок туу (1603). Ээлдӱ-Кем (1594);
• Кара-Кайа, Кам тыт (1599);
• Баатыр-Кӧл (1592);
• Байлу туу Шуулак, боочы (1706). Байлу Кабак-Тайга (1631). Кӧмӱрлӱ (1632), Токпок туу (1606).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

Јарлу улузы

• Кензин, Алексей Александрович (..—2010) — Барнаул калада јурт элем институттыҥ ве-теринарный бӧлӱгин божодоло, Улаган совхозтыҥ ветеринарный эмчизи болуп иштеп баштаган. 1972—1974 јылдарда Улаган аймактыҥ ветеринарный бӧлӱгиниҥ баш врачы болуп иштейт. 70 јылдардыҥ учында — 80 јылдардыҥ бажында Саратан совхозтыҥ прорабы болуп иштейт. 1980—1985 јылдарда Саратанда партийный организацияныҥ качызы болуп иштеген. 1990—1993 јылдарда Саратанныҥ совхозыныҥ директоры болгон. 1993 јылдаҥ ала 2008 јылга јетире Саратан јурттыҥ администрацияныҥ јааны болуп иштеген.
• Тойдонов, Николай Трифонович (12.03.1922-09.07.1979) — 1945—1979 јылдарда јуртсоветтиҥ председатели болуп Саратанда иштеген. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы, кӧп тоолу кайралдарыныҥ ортодо «Мактыҥ 3 степеньдӱ ордени» ле «Знак Почёта» орден.

Ајарулар

Тайантылар