Калкин, Алексей Григорьевич

Алексей Григорьевич Калкин
Алексей Григорьевич Калкин
Чыккан ӧйи	кандык айдыҥ 3 кӱни 1925
Чыккан јери	Паспарты јурт, Улаган аймак, Ойрат автоном область, Алтай Республика, СССР
Божогон ӧйи	1998 јыл, куран айдыҥ 18 кӱни
Божогон јери	Јабаган јурт, Кан-Оозы аймак, Алтай Республика
Гражданство	СССР; Россия
Иш-тоштыҥ бӱдӱми	кайчы
Кайралдары ла премиялары

Алексей Григорьевич Калкин (1925 кандык айдыҥ 3 кӱни, Паспарты — куран айдыҥ 18 кӱни 1998, Јабаган) — кайчы. СССР бичиичилериниҥ Биригӱзиниҥ турчызы (1978), Алтай Республиканыҥ кайчызы (1995), эҥ јарлу кай чӧрчӧги — «Маадай Кара». Сӧӧги — саал.

Биографиязы

Алексей Калкинниҥ "Ай-Сологой ло Кӱн-Сологой" деп јуунтызын колго алып, чындаптаҥ јилбиркеп кычырган кажы ла алтай кижи бойыныҥ тӧрӧл тилине, оныҥ байлык сӧзине јаҥы кӧслӧ кӧрӱп, јажына сӱӱр, кичеер, анчадала ла эмдиги јашӧскӱрим оныҥ ӧткӧн уур јолдорына ајару эдип, мынаҥ ары ӧзӱми учун јана баспай туружарына мен иженип турум.

(К.Укачина, фольклорист)

Алексей Калкин кандый айдыҥ 3 кӱнинде 1925 јылда Ойрот автоном областьтыҥ Улаган аймакта Паспарты јуртта чыккан. Јаш туштаҥ ала кӧстӧҥ уйан болгон. Ӱренерге келишпеген, је оныҥ таадазы ла адазы Туулу Алтайда јарлу кайчылар болгон учун, ол оогоштоҥ ло ала калыгыныҥ оос чӱмдемелдеринде ле кай чӧрчӧктӧринде болгон^[1].

1978 јылдарда СССР-дыҥ бичиичилер Биригӱзине алынган, 1995 јылда Најылыктыҥ ордениле кайралдаткан.

Алексей Григорьевич алтай калыктыҥ чӧрчӧктӧрин кайлаган, анчада ла «Маадай Кара» деп эпос учун «Алтай Республиканыҥ Эл кайчызы» деп нерени алган баштапкы кайчы болуп јат^[2]. Алтай Республиканыҥ Јабаган јуртында куран айдыҥ 18 кӱнинде 1998 јылда јада калган^[1].

Јайаандык ижи

А. Калкин јаштаҥ ала јарлу кайчыларды О.Чолтуковты, Д.Тобоковты, Т.Токтогуловты угар аргалу болгон. Оны баштап ла јебреннеҥ бери јарлу, сӱрекей ӱнгӱр телеҥит-кайга ӱреткен кижи укту-тӧстӱ кайчы — бойыныҥ адазы болгон^[1] 22 ле јаштуда Калкин Туулу Алтайдыҥ эҥ артык кайчызы боло берген, 23 јаштуда Москвада текшиороондык кӧрӱде јарлу боло берген^[3]. Ол ло тушта баштапкы катап Калкинниҥ «Маадай-Кара» деген алтай монументал эпосты кайлаганын бичигендер. «Маадай-Кара» — телекейлик учурлу эл-поэтикалык кереес деп чотолот. Орус тилге кӧчӱрилген (поэтический кӧчӱрижи Плитченко Александр Ивановичтиҥ), тувин, монгол ло кыргыс тилдерге кӧчӱрилген^[1].

А. Г. Калкинниҥ репертуарында 30-таҥ артык кай чӧрчӧк, ол феноменал сагышту кижи болгон, кажы ла кай бир муҥнаҥ ала он муҥга јетире строкту болгон, кӧп тоолу чӧрчӧктӧр, соојындар, мифтер, кеп куучындар, куучындар ла кожоҥдор билетен. 1997 јылда «Памятники фольклора народов Сибири и Дальнего Востока» деп бичиктиҥ 15-чи томында «Очы-Бала» деп эпостыҥ калганчы версиязы кепке салынган, Новосибирск калада 1987 јылда бичилген^[3].

А. Г. Калкин јаҥыс ла озогы эпос билер кайчы эмес, онойдо ок ол эл-ӱлгерчи-импровизатор.

Кайралдары

Најылыктыҥ ордени (орус. Орден Дружбы) (1995)
Алтай Республиканыҥ Эл-кайчызы

Тизим

Очы-Бала (Сказки): алтай чӧрчӧктӧр. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. обл. нац. изд-во, 1951. — 36 с.
Маадай-Кара: алт. героич. эпос. — Горно-Алтайск: Алт. кн. изд-во. Горно-Алт. отд-ние, 1979. — 272 с.
Маадай-Кара. Очы-Бала: Алтай кай чӧрчӧктӧр / Сказитель Алексей Калкин; Поэтич. пер. с алт. А. Плитченко; Вступ. ст. А. Адарова; Рецензенты: А. Преловский, В. Ларичев, А. Романов. — М.: Современник (издательство), 1983. — 288 с. — 50 000 экз. (в пер.)
Ай-Сологой ло Кун-Сологой: алтай кай чӧрчӧк. — Горно-Алтайск: Алт. кн. изд-во. Горно-Алт. отд-ние, 1989. — 352 с.

Кереестери

А. Г. Калкинниҥ адыла адалган краевед музей;
Јабаган јуртта А. Г. Калкинниҥ адыла адалган ором.

Ајарулар

Тайантылар

[жз-1] ¹ ² ³ ⁴ Журнальный зал: Литературный календарь

[2] Официальный интернет-портал «Республика Алтай»: Известные люди

[кайчи-3] ¹ ² «Наука в Сибири» № 37—38 (2173—2174) 9 октября 1998 г.: Памяти кайчи

[1]

[2]

[3]