Ийинниҥ кӱри
| Ийинниҥ кӱри орус. Ининский мост | |
|---|---|
 | |
| 50°27′24″ с. ш. 86°37′25″ в. д.HGЯO | |
| Тузаланган јери | кӧӧлӱк |
| Кечире јадат | Кадын суу |
| Турган јери | Ийин јурт |
| Конструкциязы | |
| Тип конструкции | илмекте |
| Кечкениниҥ ӱсти | 100 м |
| Узуны | 142 м |
| Эксплуатация | |
| Конструктор, архитектор | С. А. Цаплин |
| Тудуп баштаган ӧйи | 1934 јыл јаҥар ай |
| Ачылтазы | 1936 јыл кӱӱк айдыҥ 1-чи кӱни |
| Јабылганы | 1970 јыл сыгын ай |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
|
Россия Федерацияныҥ |
Ийинниҥ кӱри (орус. Ини́нский мост) — архитектуралык кереес, Ийин јурттыҥ јанында Кадын сууны кечире илмектӱ кӱр Оҥдой аймакта, Алтай Республикада. 1936 јылда Сергей Афанасьевич Цаплинниҥ проектиле тудулган. Россияныҥ јеринде бу баштапкы эки цептӱ илмектӱ кӱр[1]
Конструкциязы
Кӱрдиҥ конструкциязы аҥылу илмектӱ эп-аргала тудулган, тӧс теориязы кӧпцептӱ илмектӱ фермалардаҥ турат. Кӱрдиҥ узуны 142 метр, Кадынныҥ 100 метр ӱстинде. Кӱрдиҥ пилондорыныҥ бийиги 21 метр, олор јайканып турган темирбетон рамалардаҥ турат. Кӱрдиҥ цептери пилондордыҥ баштары ажыра анкерный плиталарда тыҥыда буулалган[2].
Тӱӱкизи
1934 јылда Москов автодорожный институттыҥ студенттин Сергей Афанасьевич Цаплинди Чуйдыҥ трагын тудар јайгы практикага ийген. Цаплин ӱренип турарда, илмектӱ кӱрлердиҥ теориязыла јилбиркеп туратан. Бойыныҥ ижинде ол «Кӧпцептӱ илмектӱ фермалар» деп јаҥы ла оригинал илмектӱ кӱрлердиҥ эп-аргазын табып тургускан. 26-јашту бежинчи курстыҥ студенти, јол тударыныҥ тӧс инженери Анатолий Мирюковко бойыныҥ диплом ижин кӧргӱскен — эки тросту кӱр Гау-Журавскийдиҥ фермаларыла. Бу проект тӧс инженерге јараган, ол оны јолдыҥ эҥ ле кӱч Чуйдыҥ трагыныҥ 336 км јеринде тузаланар деп сананган. Ийин јурттыҥ јанында Кадын сууны кечер јерде. Бу кӱрди туткалакта, улус Кадынды паромло кечкен.
1934 јылдыҥ јаҥар айында кӱрди тудуп баштаган. Кӱрди Цаплин бойы тудуп баштаган, ол тӧс инженер ле јааны болгон. Кӱрди тудар алдында Ийин јурттыҥ улузы тыт агаштыҥ јакшызын јыгып белетеген. Мында НКВД Сиблагтыҥ јетинчи бӧлӱгиниҥ 3 муҥ айдуда улус туткан. Кадынныҥ сол јарадында тӧстӧктӧ каруулчыктардыҥ лагери турган. Бастыра иштерди куру колло эткен, тросторды тыҥыда тарткан, гайкалар толгогон. Керек канаттарды тоштыҥ ӱстинде кош тартар кӧӧликтиҥ кийнинде озин тузаланып толгогон. Кӱр тудуп, бастыра иш божогон кийнинде айдуныҥ улузына амнистия берер деп сӧс берилген болгон, оныҥ учун, кӱрдиҥ база бир ады — «дембельский» болгон. Улус тӱште де, тӱнде де от јарыткыш кӱйдӱреле иштеген. 1936 јылдыҥ кандык айында кӱрди ченеп баштаган. Алты ЗИС деп кӧӧлӱкке 6 тоннанаҥ 8 тоннага јетире кош салынган, кӧӧликтер кӱрди бир јараттаҥ экинчи јаратка јетире араай кечкен. 1936 јылда кӱӱк айдыҥ 1-чи кӱнинде кӱр ачылган.
Кӱр тударында јакшы иштеген улуска амнистия берген. Је Јаш-Тура барып јадала, стажер-тискинчилӱ ЗИС-5 јардаҥ ажа берген. 27 кижи божогон.[3]
1970 јылдыҥ сыгын айында Ийинниҥ илмектӱ кӱрин јабып, оныҥ јанында јаҥы темиробетон кӧӧлик кӱр ачылган.
Культуралык энчи
1994 јылдаҥ ала Ийинниҥ кӱри архитектуралык кереес ле РФ-ныҥ культуралык энчизиниҥ кереестерине кийдирилген, 0200000278 темдектӱ[1]
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
Ийинниҥ кӱри
Ийинниҥ кӱри
Ајарулар
- ↑ 1 2 Паспорт объекта культурного наследия. Архивная копия от 3 тулаан ай 2016 на Wayback Machine
- ↑ А. В. Абакаева. Роль Чуйского тракта в развитии сёл Горного Алтая. // Вестник молодых ученых. — 2010 г. — № 1.. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 3 кӱни, 2011. Архивировано кочкор айдыҥ 25 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ Мемориал строителям Чуйского тракта.. Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 5 кӱни, 2011. Архивировано тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2016 јыл.
Литература
- Ининский мост, Календарь юбилейных и памятных дат, стр. 97 — 98
- Боль В. А. Нити времени // Автомобильные дороги. — М., 1990. — № 6. — С. 27.