Биле (национал проект)

«Биле» (национал проект)
Семья (национальный проект)
«Биле» (национал проект); Семья (национальный проект)
Башталган дата	2024 јыл
Шылтагы	Россияныҥ Президенти Владимир Путинныҥ јакылтазы аайынча
Сайт	национальныепроекты.рф

«Биле» (орус. Семья́) — национал проект, Россияныҥ Президенти Владимир Путинныҥ јакылтазы аайынча тургузылган^[1]. Баштапкы катап 2024 јылда Федерал јуунга бичиген баштануда айдылган^[2].

РФ-ныҥ иштиҥ ле социал коруныҥ мининистри Антон Котяков айтканыла нацпроекттиҥ тӧс уламјызын тургузарда ада-энелердиҥ бирлигиниҥ кӱн-саназын ла алдындагы балдарлу билелерге болужарга тургускан керектер база кирген^[3].

Биле тергеелик стратегияныҥ уламјызы

2024 јылда Россияныҥ Президенти Владимир Путинныҥ Федерал јуунга бичиген баштанузында 2030 јылга јетире демографиялык ӧзӱмди тыҥыдыр керегинде сурак тургузылган:

Балдарлу билелерге болужары — ол бистиҥ фундаментал ижис. Кӧп балдарлу билелер бистиҥ ороондо јеткил, бирликте јӱрӱмниҥ философиязы, тергеелик стратегияныҥ ориентиры болор керек^[1].

Бу тергеелик стратегия тургусканы ла коштой «Биле» деп нацпроект башталганы керегинде јарлалган, онойдо ок бу проектле тудуш «Кадры», «Экономика данных» деп нацпроекттер тургузылган^[4].

Владимир Путин кӧп балдарлу билениҥ «госстратегиялык уламјызы» деп айткан (2024)

Кирелтениҥ ӧзӱми[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Нацпроекттиҥ учуры кӧп балдарлу билелердиҥ кирелтезин кӧдӱрери болгон. Онойып, 2024 јылдыҥ кочкор айында тоозы кӧп балдарлу билелердиҥ јадыны 30 % коомой деп кӧргӱскен, тургузылган амадуларла 2030 јылга јетире оныҥ тоозын эки катапка астадар керек болгон. Бу амадуларды бӱдӱрерге:

ас кирелтелӱ билелерге ай сайын пособие тӧлӧӧр, ол келиндер карынду болгонынаҥ бери баштапкы ӧйлӧрдӧҥ ала бала он јети јашка јеткенче (2024 јылдыҥ кочкор айына јетире оны 11 млн кижи алган)^[1];
соцконтракт алар процедураны јеҥилтери (2024 јылда ӱзеери 100 млрд салковой акча чыгарылган)^[1];
2030 јылга МРОТ-ты 35 муҥ салковойго јетире кӧдӱрген, ол автоматла социал тӧлӱлерди, бюджетный сферада иштеп турган улустыҥ јалын кӧдӱрет^[5];
Балдарлу билелердиҥ налогын јабызадар^[6];
экинчи бала учун 2800 салковойго ло ӱчинчи ле оныҥ кийнинде балдар учун 6000 салковой акчага налоговый вычет эдер; бир јылдыҥ кирелтези 350 муҥ салковойдоҥ ала 450 муҥга јетире кӧдӱрер;
энениҥ капиталын 2030 јылга јетире узадар.

Јадар јерлердиҥ айалгазын ӧҥжидери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Нацпроект јылдыҥ ла 350 муҥ балдарлу билелердиҥ јадын-јӱрӱмин јарандырар деп тургускан^[7]. Мыны бӱдӱрерге мындый керектер эдер керек:

билениҥ ипотеказыныҥ программазын 2030 јылга јетире узадар, алты јашка јетпеген балдарлу билелерге ипотеканыҥ ставказын 6 %-те артырар (2024 јылда 260 млрд салковой акча чыгарган, 2030 јылга јетире — 1,5 трлн салковой акча)^[8];
огош калаларда ла јаҥы јадар туралар тудар бийик эмес кемдӱ региондордо билениҥ ипотеказыныҥ программазын кеҥидеринде;
2030 јылга јетире ипотечный кредитти (450 муҥ салковойго) бӧктӧӧрине болужары, 2024 јылда бу керекке 50 млрд салковой чыгарган^[8];
эски туралардаҥ кӧчӧр программаны узадары;
социал газификацияныҥ программазын кеҥидеринде;
ас кирелтелӱ билелерге от одырар система садып аларына субсидиялар береринде (ӱзеери 32 млрд салковой чыгарган).

Балдар кӧптӧӧри ле ӱредӱ[тӱзедер | кодты тӱзедер]

2022 јылда РФ-ныҥ 39 областьтарында балдар чыккан коэффициент текшироссий кӧргӱзӱзинеҥ јабыс деп кӧргӱскен. Оныҥ учун тергеелик болуштыҥ программазын кеҥидерге бу региондорго 2030 јылга јетире 75 млрд салковой акча чыгарган. «Биле» деп нацпроект 2024 јылда јӧптӧлгӧн, «Кадры» деп проектле тудуш болгон, оны келер демографиялык ӧзӱмге келиштире тургускан^[9]. Онойып, прогнозтор аайынча 2030 јылга јетире ороондо 20 јаштаҥ ала 24 јашка јетире 8,3 миллион кижи болор керек, 2035 јылда — 9,7 миллион (2024 јылга кӧрӧ 2,4 миллионго кӧп)^[1]. 2028 јылга јетире ӱренчиктердиҥ профориентация аайынча федерал программазыла, онойдо ок «Профессионалитет» деп проекттиҥ болужыла авиа- ла керептер тудар, фармацевтикада, электроникада, коруныҥ промышленнозинде 1 миллионго јуук иштиҥ специалисттерин белетеер план тургузылган. Онойдо, бу пландарла тудуш ӱзеери мындый керектер эдер керек:

орто профессионал ӱредӱниҥ учреждениелерин јазаар (2030 јылга јетире 120 млрд салковой акча чыгарган);
800 вузтардыҥ общежитиелерин јазаар (2030 јылга јетире 124 млрд салковой акча чыгарган);
2030 јылга јетире 25 университетте кампус тудар (400 млрд салковой акча чыгарган);
«Приоритет-2030» деп университеттерге болужар тергеелик программа аайынча ӱзеери финансирование эдери (ӱзеери 190 млрд салковой акча 2030 јылга јетире).

Нацпроектти акча манатла јеткилдеери

«Биле» деп нацпроект 2030 јылга јетире тургузылган орооныҥ алтыјылдык планында јаан учурлу болгон. Оны 2023—2024 јылдарда Россияныҥ кӧргӱскен экономикалык кӧргӱзӱзиле тургускан. Онойып, 2023 јылда ВВП-ныҥ ӧзӱми РФ-ныҥ тергеезиниҥ ле МВФ-ныҥ эксперттериниҥ прогнозынаҥ кӧп лӧ 3,6 % болгон. 2023 јылда тогус айдыҥ инвестициялары пландалган 15,1 % ордына 26,6 % болгон. Россияныҥ Президенти Владимир Путин айтканыла эҥ ле озо кирелтелер балдарлу билелердиҥ јадын-јӱрӱмин кӧдӱрерине барар:

…удабай ла бис база бир алтамга озо барарыс: телекейде эҥ ле јаан экономиялык ороондордыҥ тоозына кирерис. Ондый тазыктырулар бистиҥ граждандардыҥ билезиниҥ кирелтезин кӧдӱрер.

Аҥылу текст (орус.)[кӧргӱзерјажырар]

...уже в ближайшей перспективе мы сможем сделать ещё один шаг вперёд: войдём в четвёрку крупнейших экономических держав мира. Такое развитие должно прямо конвертироваться в рост доходов семей наших граждан

^[1].

Бӱдӱрери

2025 јылда кочкор айдыҥ 24-чи кӱнинде Россияныҥ башкарузы 2030 јылга чыгара тӧс кӧргӱзӱлердиҥ тизимин јӧптӧгӧн:

балдар кӧптӧӧр коэффициенти кӧптӧдӧри;
јоктулардыҥ тоозын астадары;
ӱчинчи ле оныҥ кийнинде чыккан балдардыҥ суммарный коэффициентин бийиктедеринде — 0,475 ед.;
јажы јаанап калган ла кенек улустыҥ ӱлӱзи — 30,3 %;
тергеелик ле муниципал культураныҥ, кеендиктиҥ ле эл-јондык јайаандыктыҥ ижиле улус јӧп болзо — 63 %;
ыраакта турган огош 50 муҥ кижи јаткан ээлемдерде кинотеатрлар тудары — 900 ед.^[10].

Оноҥ ӧскӧ, нацпроекттиҥ тӧс уламјызында энези ле баланыҥ кыптарыныҥ тоозын кӧптӧдӧри, ӱредӱниҥ учреждениелеринде кыска ӧйгӧ јӱрер группалар, маткапитал берери, билениҥ ипотеказы, единый пособие, јылдыҥ ла алар акча керегинде бичилген^[10]. Онойдо ок, бу документте ыраакта турган ээлемдерде 100 детсад тудары, 2,2 муҥ салковой акча детсадтарды јеткилдеерге, јылдыҥ ла 220 муҥ билеге соцконтракт берери, 336 ӱй улустыҥ консультацияларын тӧзӧӧри, 133 тӧс перинатальный учреждениелерди јеткилдеери, 180 балдардыҥ больницаларын, 485 муҥ ЭКО-ныҥ циклдерин ӧткӱрери, 1011 балдардга кеендиктиҥ школын тудары керегинде бичилген^[10].

Ајарулар

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Послание Президента Федеральному Собранию (ја. эм.). http://kremlin.ru (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ С заботой о главном. Как государство поддерживает семьи с детьми (ја. эм.). https://национальныепроекты.рф (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ В России запустят пять новых нацпроектов - Российская газета (ја. эм.). Российская газета (3 тулаан ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ Леонов, Сергей Семья, молодежь, взрослые. Путин назвал новые выплаты для жителей России (ја. эм.). AiF. Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ Путин поручил увеличить МРОТ до 35 тысяч рублей к 2030 году (ја. эм.). РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ Путин поручил отработать новую модель оплаты труда бюджетников (ја. эм.). РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ Сбербанк приветствует продление семейной ипотеки до 2030 года (ја. эм.). Недвижимость РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ ¹ ² В России семейную ипотеку продлят до 2030 года (ја. эм.). TACC. Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ Рабочие в поряддемографического ростаке: в чем суть нового нацпроекта «Кадры» (ја. эм.). Известия (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.
↑ ¹ ² ³ Основные показатели и мероприятия национального проекта «Семья» (орус.). government.ru (24.02.2025). Дата обращения: кочкор айдыҥ 25 кӱни, 2025.

[:0-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Послание Президента Федеральному Собранию (ја. эм.). http://kremlin.ru (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[2] С заботой о главном. Как государство поддерживает семьи с детьми (ја. эм.). https://национальныепроекты.рф (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[3] В России запустят пять новых нацпроектов - Российская газета (ја. эм.). Российская газета (3 тулаан ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[4] Леонов, Сергей Семья, молодежь, взрослые. Путин назвал новые выплаты для жителей России (ја. эм.). AiF. Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[5] Путин поручил увеличить МРОТ до 35 тысяч рублей к 2030 году (ја. эм.). РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[6] Путин поручил отработать новую модель оплаты труда бюджетников (ја. эм.). РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[7] Сбербанк приветствует продление семейной ипотеки до 2030 года (ја. эм.). Недвижимость РИА Новости (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[:1-8] ¹ ² В России семейную ипотеку продлят до 2030 года (ја. эм.). TACC. Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[9] Рабочие в поряддемографического ростаке: в чем суть нового нацпроекта «Кадры» (ја. эм.). Известия (29 кочкор ай 2024). Дата обращения: тулаан айдыҥ 4 кӱни, 2024.

[:2-10] ¹ ² ³ Основные показатели и мероприятия национального проекта «Семья» (орус.). government.ru (24.02.2025). Дата обращения: кочкор айдыҥ 25 кӱни, 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]