Јууркан

Јууркан (орус. дьюрхан, дьюркан) — јабынатан одеяло, койдыҥ, эчкиниҥ уужулу терезинеҥ кӧктӧгӧн орын-тӧжӧктиҥ эдими. Алтайлардыҥ национал узаныжыныҥ эдими, туризм келгели сувенир учурлу боло берген. Јууркандарды Улаган, Кан-Оозы ла Оҥдой аймактарда кӧктӧйт, Алтай Республикада

Алтай Республиканыҥ тургун калыктарыныҥ албаты промыселдерин ӧҥжидери јаан учурлу социальный политика болуп јат, јууркандардыҥ производствозы республикан целевой программа «Возрождение, сохранение и развитие народных художественных промыслов, традиционных народных ремесел и декоративно-прикладного творчества в Республике Алтай (2005—2010 годы)» кирген

Јууркан — јабынар эдим, калыктыҥ јаҥжыккан орын-тӧжӧги. Эчкиниҥ терезинеҥ уужайла кӧктӧлӧт, Тӧс Азияныҥ кӧчкӱндери канча чактарга тудунган. Бу керектӱ ле узак тудунар одеялого, терени јебрен технологиялар тузаланып уужайтан, климатлык айалга кату учун јууркан керек болгон.

Тӱӱкизи

Јууркан-одеялоны јазаар эби јебреннеҥ клген, Алтайдыҥ, Монголдыҥ, Казахстанныҥ ла Тӧс Азияныҥ калыктары азыраган малыҥ терезин, бастыра бойын керектӱ јерде тузаланат. Эчкилердеҥ азыраган малдыҥ ортозында кӧчкиндер эди-јуузын, сӱдин, тӱк-ноокызын, терезин алып јӱзӱн-башка эдип тузаланатан, кийим ле орын-тӧжӧктӧ.

Белетеер технология

Јуурканныҥ материалын јазаарга кижи чыйрак, чыдамкай, ус болор учурлу. Озо ло баштап эчкиниҥ терезин ӧҥ јанын јазап ӱстеҥ-чел ле каннаҥ кырып арчыыр, арутаар. Оноҥ тереени иделеер (процедура дубления) натуральный материалдарла — агаштыҥ чӧбрези, кӱл, ӧлӧҥдӧр (экстракты). Мынайып дубление ӧткӧн, уужаган (механическая обработка обязательна) терелер јымжак, чӧйиҥгир болор, терени ыштаза, ого јут-суу кирбес, катпас.

Белен терелерди улаштыра кӧктӧп, јуурканды јазайдылар, ӧҥ јанын кыптап ийер. Кӧкчилер малдыҥ учугын учуктап, не-немени кӧктӧйтӧн. Учукты бойлоры аҥылу технологияла јазаар, анчада ӧдӱк кӧктӧӧринде керектӱ учук, бек, јутка-сууга ӧтпӧс. Јууркан јаан да болор аргалу, бастыра биле јабынып ийер.

Темдектери

Јууркан кезем-континентал климатта керектӱ неме. Эчкиниҥ терези јылуны јакшы тудат (терморегуляция), ол соокто јылу берип, изӱде ӧткӱре изӱни ӧткӱрбейт. Материал естественный антибактериал свойстволорлу, јаан чыктыбайт.

Јууркан јылдарла јымжап, эдинерге оноҥ эптӱ боло берет, ол јылузын узак ӧйгӧ слбайт.

• 
• 
• 

Культуралык учуры

Кӧчкин калыктардыҥ јаҥжыккан культуразында јууркан јаҥыс практикалык учурлу эмес, сӱр-темдек учурлу. Ол ӱйедеҥ ӱйеге кӧчӱп билениҥ кереези болотон, ада-ӧбӧкӧзиле тудуш болгоныныҥ темдеги. Јуурканды узак эдингени, айылдыҥ ээзи ӱй кижиниҥ узы јаан болгоны, билези элкем-телкем јатканыныҥ темдеги.

Эмдиги ӧйдӧ тузаланганы

Эмдиги ӧйдӧ јууркандарга јилбӱ ойтодоҥ тыҥыган. Экологически ару ла натурал материалдарды баалаган улус оны уникал темдектерл болгоны учун, јебрен јаҥжыгыларла тудуш болгоны јилбиркедет. Эмдиги устар јаҥжыккан технологияяларды эмдигизине келиштире кубултат, је бу ла ӧйдӧ, тӧс некелтелерди артырат. Алтай той-јыргал болзо, кижиге качкан кыска-келинге эп-сеп эдип јууркан сыйлайт, аргалу кижи, је куда тӱшсе шаалтага шааза ол јастыра. Јууркан-одеяло јаҥыс јабынарга керектӱ эмес, ол этнографиялык музейлерде бийик чыҥдыйлу устардыҥ эткен јаҥжыккан ижи болот. Олорды туристтер ле јорыкчылар керексип алат, натурал материалдар эптӱ ле узакка чыдажат.

Јууркандар озогы јаҥжыккан технологиялар эмдиги де ӧйдӧ керектӱ болгонын керелеп јат. Бу эдим озодоҥ бери келген ӱйелердиҥ байлыгы, энчизи, натурал материалдардыҥ бек, тузалу болгоны, анчада эмдиги ӧйдӧ керектӱзи јарт. Эмдиги производстводо синтетиканаҥ эдилген материалдар кӧп чыгат, олор ортодо јууркан-одеяло традиционный узаныш ла кижи ар-бӱткенле колбуны быспас учурлу дегенин темдектейт.

Ајарулар

Тайантылар

• Выделка и обработка шкуры козы: требования, правила, последовательность действий | Ферма.expert 🌿 | Дзен