Эски Јаҥы јыл

Эски Јаҥы јыл
Эски Јаҥы јыл
Öйдöҥ ала	јаҥар айдыҥ 31 кӱни (юлиан кӱнтизӱ) (чаган айдыҥ 13 кӱни)
Öйгö jетире	чаган айдыҥ 1 кӱни (юлиан кӱнтизӱ) (чаган айдыҥ 14 кӱни)
Öйи	Чаган айдыҥ 14 кӱни

Эски Јаҥы јыл (орус. Ста́рый Но́вый год) — юлиан кӱнтизӱ аайынча. Јаҥар айдыҥ 31 кӱнинде (чаган айдыҥ 14 кӱни). Окылу байрам эмес. Јаҥы јыл юлиан кӱнтизӱ аайынча (эски стиль). Чаган айдыҥ 31 кӱнинде тӱнде башталып (чаган айдыҥ 13 кӱнинеҥ) чаган айдыҥ 1 кӱнине јетире (чаган айдыҥ 14 кӱни). Табынча байрамныҥ датазы солынып турар.

Бу окылу эмес байрам, Рождество кезик ороондордо юлиан кӱнтизӱ аайынча темдектелет јаҥар айдыҥ 25 кӱнинде (чаган айдыҥ 7 кӱни).

Рождество Јаҥы јылдаҥ озо болор учурлу, ого коштой, православный серикпеде григориан Јаҥы јыл рождественский постко келижер учурлу.

Јаҥжыгуныҥ тӱӱкизи

Алдында Русьта Јаҥы јылды јаҥыс ӧйдӧ байрамдабаган. Јерди тулаан айдыҥ баштапкы кӱнинде сӱрӱп туратан, оныҥ учун ол кӱнди јаҥы келген јылдыҥ баштапкы кӱни деп чотогон.

Ӧскӧ ӧйлӧрдӧ Јаҥы јылды Јылгайак байрамла бириктирип тулаан айдыҥ 22 кӱнинде ӧткӱрген.

Кезик славян албаты јаҥар айдын 22 кӱнинде эҥ ле соок кыска кӱнин јылдыҥ баштапкы кӱни деп бодойтон.

Је тӱҥейле байрамды кӱн изип,јер јылып калган тужында ӧткӱрип туратан. Јаҥы јылдаҥ озо Васильевтиҥ кӱни деп байрамды ӧткӱрип, чочконыҥ эдинеҥ курсак тамак кайнадатан, нениҥ учун дезе бу кӱнде святой Василий Кесарийский малдыҥ тоозын кӧптӧдип, албатыныҥ јадынын јарандырар деп айдыжатан. Бу кӱнде аштыҥ ӱренин чачып јаҥдайла, јакшы бӱдӱм аларына иженгилейтен: балдар тураларды эбиреде ӱрен ашты чачала, ойто јууйла, келер јаска јетире сугуп койотон. «Јаҥдаган» учун олорго тату сыйлар берип, башка ӧҥдӱ јеҥдерге салатан.

Русьты кресттеген кийнинде ороон византий кӱнтизӱге кӧчкӧн, ол аайынча Јаҥы јыл сыгын айдыҥ 1 кӱнинде ӧткӱрилетен.

Бу айалга јер иштер божогоныла колбулу болгон. Кудай јер-јеҥисти сыгын айдыҥ 1 кӱнинде 6айаган деп айдыжатан.^[1]

X чактаҥ XV чакка јетире. Јаҥы јылды эки катап темдектейтен:

кӱскиде византий кӱнтизӱле,
јаскыда озогы языческий јаҥжыгуларла.

Иван III

1480 ј. Иван III Васильевич Јаҥы јылды сыгын айда байрамдазын деп јакарган.

Сыгын айдыҥ 1 кӱнинде 1495 московский Кремльде «О начатии нового лета», «На летопровождении», «Действо многолетнего здоровья» јаҥдаш-церемония ӧткӱрилген, каан ла митрополит байрамдык шествие ӧткӱрген. Бу кӱнди «Јылдыҥ биринчи кӱни» деп адаган («Первый день в году»).

XVII чакта јаҥжыгу кожылган: монарх ла оныҥ колтыкчылары калыктыҥ алдына чыгып, байрамла уткыйтан. Серикпеде байрамдык служба ӧткӱрип, кажы ла айылда јыргал эдип, кожоҥдоп, бијелеп, кӱндӱ-кӱрее салып.

Пётр I

1698 јылда Пётр I Великое посольствого бурылган, ол европей јаҥжыгуларды Орус каандыкта эрчимдӱ кийдирип баштаган. 1699 јылда јаҥар айдыҥ 20 кӱнинде каан јакаан чыгарган:

Россия летоисчисление от сотворения мира на летоисчисление от Рождества Христова кӧчкӧн,
Јаҥы јылды чаган айдыҥ 1 кӱнинде байрамдаар,
тураларын карагай бӱрлерле јарандырар, чиби ле арчын бӱрлерле, Гостиный двордо,
бастыразы бой-бойын јаҥы јылла уткууры.

7208 јылда Сотворение миранаҥ эҥ ле кыска јыл болгон, сыгын айдаҥ ала јаҥар айга јетире, келер 7209 јыл сотворения мираныҥ 1700 јылы болгон Рождество Христовоныҥ.

1700 јылдыҥ чаган айыныҥ 1 кӱнин Пётр I элбеде байрамдаган: фейерверктер, пушка ла мылтыктаҥ салюттар, бастыра москвичтер сӱнчилӱ эдип мушкеттердеҥ аткандар, оромдордо от салгандар. Табышту байрам чаган айдыҥ 6 кӱнине јетире болуп, крёстный ходло божогон.

Пётр I јаҥы јылтоолошко кӧчӧри керегинде јакаан чыгырарда, темдек эдип, юлиан кӱнтизӱни алган.

Юлиан кӱнтизӱде јылдыҥ узуны — 365 ¼ кӱн, тропический јылдыҥ узунынаҥ 11 минутка узун^{[к. 1]} В результате каждые Онойдордо, кажы ла 128 јылдыҥ туркунына бир артык кӱн јуулып калат. Оныҥ учун Рождество, озо Кышкы солнцестояниеге теп теҥ бололо, ойто јас јаар јыла берет, Пасхала, ӧскӧ дӧ кудайлык байрамдарла база ла мындый боло берет. Оныҥ учун XVII—XVIII чактар туркунына европей ороондор григориан кӱнтизӱге кӧчкӧн.

XX чактыҥ башталганында Россия ла Европаныҥ јылдарыныҥ башказы 13 кӱн боло берген, бу айалга ороондор ортодо это колбуларга тутак болгон.

В. И. Ленин

1918 јылда чаган айдыҥ 26 кӱнинде^{[к. 2]} Совет народных комиссаровтыҥ «О введении в Российской республике западноевропейского календаря» деп Декреди чыккан:

Совет Народных Комиссаров постановляет ввести, по истечении января месяца 1918 года, в гражданский обиход новый календарь:
1) Первый день после 31 января сего года считать не 1‑м февраля, а 14‑м февраля, второй день считать 15‑м и т. д. …………………….
10) До 1 июля 1918 г. писать, после числа каждого дня по новому календарю, в скобках число по до сих пор действовавшему календарю. Подписали: Председатель Совета Народных Комиссаров В. Ульянов (Ленин). Заместитель Народного Комиссара по иностранным делам Чичерин.
Народные Комиссары: А. Шляпников, Г. Петровский, В. Алгасов, В. Оболенский.
— ^[2]

Дни с 1 по 13 февраля 1918 г. в Советской России официально не существовали.

В 2022 ј. первый заместитель председателя Синодального отдела по взаимодействиям Церкви с обществом и СМИ Русской Православной Церкви Александр Владимирович Щипков предложил вернуть юлианский календарь в общегражданское употребление^[3].

Байрамныҥ географиязы

Эски Јаҥы јылды юлиан кӱнтизӱ аайынча јаҥыс ла алдындагы совет тергеелерде эмес, ӧскӧдӧ ороондордо байрамдагылайт. Темдектезе, ол православный серикпелерлӱ ороондор Сербия,Северная Македония, Черногория. Оноҥ башка, ол Румыния,Швейцария,Уэльс, Шотландия дезе чаган айдыҥ 12 кӱнинде байрамдагылайт. Бу ла кӱнде кӱнтизӱзи тӱҥей кезик африкан калыктар база байрамдайт.^[4]

Эски Јаҥы јылды байрамдап турган ороондор

Россия,
Белоруссия,
Украина,
Грузия,
Казахстан,
Молдавия,
Армения,
Киргизия,
Азербайджан Узбекистан (40 % эл-јонныҥ),
Балтияныҥ ороондорыныҥ (православный эл-јоны),
Сербия (Сербы называют этот праздник Сербский Јаҥы јыл),
Черногория,
Македония,
Республика Сербская (иштебес байрам кӱн),
Алжир (иштебес байрам кӱн),
Тунис,
Греция,
Румыния,
Швейцария ( байрамны5ҥ ады День святого Сильвестра 15 января),
Јопон (байрам «риссюн» — јастыҥ кӱни),
Кыдат (кыдат јуртээлем кӱнтизӱ),
Марокко.

Текши культурада Эски јаҥы јыл

Эски Јаҥы јыл — пьеса, 1967 јыл, СССР
Эски Јаҥы јаҥы — телефильм, 1980 јыл, СССР
Эски Јаҥы јаҥы — видеоклип, 1983 јыл, СССР
Эски Јаҥы јаҥы — кожоҥ, 1985 јыл, СССР

Литература

Ајарулар

Комментарии

↑ Тропический год — это отрезок времени, за который Солнце, завершает один цикл смены времён года.
↑ Декрет — здесь правовой акт, постановление органа власти или должностного лица

Источники

Тайантылар

Старый Новый год

[2] Тропический год — это отрезок времени, за который Солнце, завершает один цикл смены времён года.

[3] Декрет — здесь правовой акт, постановление органа власти или должностного лица

[1] Новогодняя реформа: как Петр Великий изменил главный праздник года // История. РФ

[4] Декрет Совета Народных Комиссаров. О введении западноевропейского календаря. №289 / Собрание узаконений и распоряжений правительства за 1917—1918 гг. Управление делами Совнаркома СССР М. 1942, стр. 300-301.

[5] В РПЦ предложили вернуть старый календарный стиль — Русская вера

[:2-6] Конюхов А. Постсоветский оксюморон: что такое старый Новый год (ја. эм.). Вокруг Света (14 чаган ай 2022).

[1]

[к. 1]

[к. 2]

[2]

[3]

[4]