Он эки ай (балет)

Он эи ай
орус. Двенадцать месяцев
Б.Л. Битовтыҥ балединниҥ декорациязыныҥ эскизы, "Он эки ай" 1954
Композитор	Битов Борис Леонидович
Либреттоныҥ авторы	Хандамирова Ара Григорьевна
Хореограф	Фенстер Борис Александрович
Дирижёр-постановщик	Корнблит Евгений Михайлович
Канча ойынду	4
Бичилген јылы	1954 јыл
Баштапкы тургусканы	1954 јыл, кӱӱк айдыҥ 16-чы кӱни
Баштапкы тургускан јери	Михайловский театр

«Он эки ай» (орус. Двенадцать месяцев) — балет, Б. Л. Битовтыҥ 4 актту (8 ойынду) баледи. Бу балет чех элдиҥ чӧрчӧги ле С. Я. Маршактыҥ чӧрчӧк-пьесазы аайынча тургузылган. Баштапкы кӧргӱскени 1954 јылдыҥ куран айдыҥ 16-чы кӱнинде Ленинградтыҥ Кичӱ театрында болгон.

Либреттоныҥ авторы - А. Г. Хандамирова Балетмейстер - Б. А. Фенстер Јурукчы - Т. Г. Бруни Дирижёр - Е. М. Корнблит Баштапкы тургузуда ролдьорды ойногондор: 4 акт (8 картина) чех калыктыҥ чӧрчӧгиле, онойдо ок Он эки ай деп С. Я. Маршактыҥ аташ пьесазы аайынча тургузылган.

Баштапкы кӧрӱми 1954 јылдыҥ куран айдыҥ 16-чы кӱнинде Ленинградтыҥ Кичӱ театрында болгон.

Либреттоныҥ авторы - А. Г. Хандамирова Балетмейстер - Б. А. Фенстер Јурукчы - Т. Г. Бруни Дирижёр - Е. М. Корнблит Баштапкы тургузуда ролдьорды ойногондор:

• Добрунканыҥ ролин - В. М. Станкевич

• Иржиктиҥ ролин - B. C. Зимин

• Рената каанныҥ ролин - Г. И. Исаева

• Ӧӧй энениҥ ролин - Н. Н. Латонина

• Злобоганныҥ ролин - М. Б. Даровская

• Канцлердиҥ ролин - Н. Н. Филипповский

• Каанныҥ каруулчыктарыныҥ башчызыныҥ ролин - Н. С. Соколов.

Бу балет ӧскӧ калаларда база тургузылган: Вильнюста (1958 јыл, балетмейстер Б. Ю. Келбаускас) ла Казаньда (1962 јыл, балетмейстер С. М. Тулубьева). Б. Л. Битовко "Он эки ай" баштапкы баледи болгон. Композиторлор Биригӱзинде баштапкы катап кӧрӧлӧ, оны јаҥыдаҥ јазазын дешкен. Балетти тургузаачы Б. А. Фенстер композиторго эп-сӱмелерле болушкан. Чӧрчӧктӧ чех элдиҥ кеп-куучындарын тузаланган учун, композитор чех элдиҥ кӱӱлик јаҥарларын јакшы шиҥдеген.

Праганыҥ Национал театрыныҥ балет ансамблиниҥ турчызы Властимил Илек мынайда бичиген: "Он эки ай" балеттиҥ партитуразын оныҥ текши ӧҥиле, ритмиле, јарык кӱӱлик интонацияларыла чех деп айдар аргалу". Кӱӱге кӧп чех биједер кийдирилген.

Ойноор улус

• Добрунка, ӧскӱс
• Ӧӧй энези
• Злобога, Ӧӧй энезиниҥ кызы

Бруни Т.Г. Декорацияныҥ эскизы. Учы. Ленинград, Тергеелик академический Кичӱ оперный театр (МАЛЕГОТ). "Он эки ай" 1954 ј.

• Королева Рената
• Канцлер
• Иржик, солдат
• Гувернантка
• Министр
• Магистр
• Карындаш айлар
• Ӱредӱчи
• Королевский каруулдыҥ јааны
• Кӧкчи-ус
• Кӱлер рыцарьлар
• Койондор
• Тийиҥ
• Фокусник
• Герольд
• Јииттер

Либреттозы

Каанныҥ јурты. Јалчылар полды јунуп, тоозынды арчып турдылар. Министр, Канцлер, јуртта јӱрген ӱй улус, Ӱредӱчи, Гувернантка киргилейт. Оноҥ ӱренерге келген Ренатага каан јӱгӱрип кирет. Ол кыйгастанып, тенексип турат. Каанга ‎Jаҥы jылдыҥ бијезине јаҥы платье кӧргӱзет, јазалды кӧк-тамандарла кееркеткен. Јазалда чечектер каанга јарабай турат, ол олорды ӱзип, тирӱ подснежниктер экелзин деп некейт. Каан јакару тургузат: кем ого ‎Jаҥы jылга каламга толтыра кӧк-тамандар экелер, каламага толтыра алтын берилер.

Каланыҥ тепсеҥи. Ончо улус сӱӱнип, чибилӱ агаштыҥ айландыра бијелейт. Каан одынга ийген Иржик солдат агаш-одын апарып јаткан ӧскӱс кыс Добрунканы кӧрӱп ийет. Иржик Добрункага чиби ойынчык сыйлап, бијеге кычырат, је ол казыр ӧӧй энезине ајарынып, ӱйге меҥдейт. Герольд каанныҥ јакарузын јарлайт. Албаты јакаруга каткырыжат.

Добрунка јанып келет. Ӧӧй энези ле оныҥ кызы Злобога печкениҥ јанында јаҥы платьелерин кийип кӧрӱп турдылар. Добрунка јылынарга печкеге јууктап турза, олор оны сӱрӱп ийдилер. Герольдтыҥ трубазы угулат. Ӧӧй энези тышкары чыгат, оноҥ Герольд јаш улусла кожо кирип келет. Јакаруны угала, ол Добрунканы агаш аразына кӧк-тамандар бедреп ийет.

Кышкы агаш арасы. Добрунка коркыганынаҥ чибиге чыгып алат. Иржик келип, агашты кезип баштайт. Добрунка тӱжӱп калат. Иржик оны амырадып, карла ойноп, оноҥ јӱре берет. Кар јаап баштайт. Добрунка јалаҥга чыгып, от јанында отурган он эки карындаш-айларды кӧрӱп ийет. Карындаштар оны јылу уткыйт. Добрунка олорго казыр ӧӧй энези оны кӧк-тамандар ийгенин куучындайт. Карындаш-айлар ого болужарга јӧптӧжӧт. Јаҥар ай кайкалду тайагын Тулаан айга берип ийет. Тулаан ай тайакла јаҥып ийерде, јаскы ӧй башталып, кар алдынаҥ подснежниктер чыгат. Тулаан ай Добрункага кайкалду јӱстӱк сыйлайт. Добрунка чечектерди каламага јууп, карындаштарга алкыш айдып, јӱре берет. Јаҥар ай тайагын ойто алат. Ӧӧй энениҥ айлында ‎Jаҥы jыл уткып турулар. Добрунка келип, айылчыларга чечектер сыйлайт. Ӧй энези ле Злобога чечектерди блаап алат, ачынган айылчылар јӱре берет. Олор Добрунканыҥ чечектерин, кайкалду јӱстӱгин блаап алала, каанныҥ јуртына барат.

Каанныҥ јуртыныҥ јаан залында јаан чибилӱ агаш турат. Кӱӱлик ойынчыктар бијелейт. Колодоноҥ эткен јуучылдар тӧзӧгӧзинеҥ тӱжӱп, база бијелейт. Кӧк-тамандар Ӧӧй энези ле Злобога кирип келерде, јуулган улус сӱӱнижет. Ӧӧй энези ле Злобога болжогон алтынды некейт, је Иржик Добрунканыҥ колында калама кӧргӧнин, анайып чечектерди ол јуунганын айдат. Каан ончо улусты агаш аразына кӧк-тамандар бедреерге ийет, Ӧӧй энези ле Злобога јолды кӧргӱзер учурлу.

Добрунка база ончо улусла кожо агаш аразына келет. Добрунканыҥ сурагыла каан ого кайкалду јӱстӱкти ойто берерге јакарат. Добрунка јӱстӱкти чачып ийерде, јаскы ӧй башталат. Кӧк-тамандар јайканат, је јуулган улус олорго тийерде, олор карга кубулат. Јаҥар ай келип, соок болуп, кар јаап баштайт.

Јаҥар ай Ӧӧй энезине ле Злобогага ийттиҥ терелерин берет, олор согужып, ийттерге кубулат. Бу ийттерди чанакка јегип, каан агаш аразынаҥ јӱре берет. Јуртта јӱрген улус база јангылайт. Карындаш-айлар чыгып келип, Добрункала јакшылажат. Иржик оны бијеге кычырат. Ончо улус сӱӱнчилӱ бијелейт.

Ајарулар

Литература

• Вечеслова Т. Поэзия народной сказки // «Сов. культура», 19 июня 1954.
• Томпакова О. Б. Битов. Двенадцать месяцев, Л., 1958.
• Энтелис Л. А. Двенадцать месяцев // 100 балетных либретто / Редакторы: И. В. Голубовский, А. Б. Этина, корректор В. Г. Кравченко. — 2-е издание. — Москва: Музыка, 1971. — С. 65—67. — 306 с. — 75 000 экз.

Тайантылар