Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни

Рувики сайттаҥ
Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни
Old book bindings.jpg
Учуры Культуралык ӱредӱ јажыгуларды бичиктердиҥ болужыла таркадары эҥ ле јакшы эп-арга.
Jöптöлгöн 1996 јыл
Баштаган ЮНЕСКО
Темдектелет Калыктар ортодо байрам
Öйи Кандык айдыҥ 23-чи кӱни
Jаҥжыгулар Мындый керек-јарактар ӧдӧт: бичиктердиҥ кӧрулери, јарымкалар, текши кычырыштар, культуралык сооту ойындар.
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа


Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни (орус. Всеми́рный де́нь кни́г и а́вторского пра́ва) (на других официальных языках ООН: англ. World Book and Copyright Day, араб. اليوم العالمي للكتاب وحقوق المؤلف, исп. Día Mundial del Libro y del Derecho de Autor, кыд. 世界图书与版权日, фр. Journée mondiale du livre et du droit d'auteur ) — 1996 јылдыҥ кандык айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала јылдыҥ ла темдектелип турган, калык ортодо байрам. Байрам эл-јонды кижиниҥ бичикле тудуш јайаандык, издательский, нормативный, политикалык, элјондык ла интернациональный ижине ајару этсин деп кычырат[1].

Парижте ЮНЕСКО-ныҥ 28-чи сессиязында 1995 јылдыҥ кӱчӱрген айдыҥ 15-чи кӱнинде № 3.18 темдектӱ резолюция аайынча — «Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни» јӧптӧлгӧн. Јӧптӧлгӧн байрамныҥ амадузы бичиктер ажыра просвещение ле культураныҥ јаҥжыгуларын кӧдӱрери.

1996 јылдыҥ кандык айдыҥ 23-чи кӱнинде баштапкы катап «Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни» байрамдалган. Байрамды Мигель де Сервантес, Уильям Шекспир, Инка Гарсиласо де ла Вега деп ӱлгерчилер ле драматургтардыҥ божогон кӱнине келиштере тургускан[2][3].

Байрамныҥ кӱни мындый керектерле тудуш[4][5]:

  • 1926 јылда испан король Альфонс XIII кандык айдыҥ 23-чи кӱнинде байрамдап турган, «Испан бичиктиҥ кӱнин» байрамдаар деп декретке колын салган. Бу кӱнде ӱй улуска роза деп чечек, эр улуска бичик сыйлайт
  • Барселонада бу кӱнде Каталонияныҥ покровители Агару Георгийге учурлалган «Розаныҥ ла бичиктердиҥ байрамы» деп кудайлык байрам болгон. Бу кӱнде бичиктиҥ јарымказы ӧткӧн. 1931 јылдаҥ ала јарымкада бичик садып алган кижиге роза сыйлалат. Бу јаҥжыгу эмдиги ӧйгӧ јетире бар (Сервантестиҥ Институдыныҥ библиотеказында тургузылган).

    «Телекей бичикке тӱҥей, кем јаҥыс ла бойыныҥ ороонын билер, ол бичиктиҥ баштапкы ла страницазын кычырган», — Джордж Байрон[6].

Автордыҥ табы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1710 јылда Англияда баштапкы катап автордыҥ табы керегинде јасак тургузылган. Бу јасак «Статут королевы Анны» художественный литературалык бичиктерге тургузылган[4][7].

1952 јылда Женевада ЮНЕСКО-ныҥ конференциязы болгон, мында телекейлик автордыҥ табы ла автордыҥ табыныҥ сӱр-темдеги керегинде конвенция тургузылган — ©[8].

1828 јылда бу јасак Россияда тургузылган.

1973 јылда СССР Телекейлик автордыҥ табыныҥ Конвенциязына кирген.

1993 јылдыҥ јаан изӱ айдыҥ 9-чы кӱнинде президент Б. Н. Ельцин «Об авторском праве и смежных правах» деп јасак тургускан[4][8].

авторлор табыныҥ сӱр-темдеги

«Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни» телекейде 100-теҥ кӧп ороондордо темдектелет. Ол школдордо, тергеелик учреждениелерде, профессионал организацияларда, таҥынаҥ предприятиелерде ӧдӧт[4].

2001 јылда ЮНЕСКО-ныҥ талдаштардыҥ комитединиҥ улузы ла ӱч калыктар ортодо профессионал бичик чыгарар организациялар — Калыктар ортодо издательдердиҥ биригӱзи, Калыктар ортодо библиотечный ассоциациялардыҥ ла учреждениелердиҥ федерациязы, Калыктар ортодо бичиксадучылардыҥ федерациязы — бир јылга телекейдиҥ кандый бир калазына Телекейлик бичиктиҥ тӧс јери деп тоомјылу ат берет. Бир јылдыҥ туркунына бу калада ӱредӱниҥ учурын кӧдӱрер ле кычырышты текши таркадарын тыҥыдар керек-јарактар ӧдӧт[4].

Бичиктиҥ телекейлик тӧс јери болгон[9]:

  • Мадрид (2001)
  • Александрия (2002)
  • Нью-Дели (2003)
  • Антверпен (2004)
  • Монреаль (2005)
  • Турин (2006)
  • Богота (2007)
  • Амстердам (2008)
  • Бейрут (2009)
  • Любляна (2010)
  • Буэнос-Айрес (2011)
  • Ереван (2012)
  • Бангкок (2013)
  • Порт-Харкорт (2014)
  • Инчхон (2015)
  • Вроцлав (2016)
  • Конакри (2017)
  • Афины (2018)
  • Шарджа (2019)
  • Куала-Лумпур (2020)
  • Тбилиси (2021)
  • Гвадалахара (2022)
  • Аккра (2023)
  • Страсбург (2024).

2022 јылда Бичиктиҥ телекейлик тӧс јери Гвадалахара (Мексика) кала болгон. Бу каланы оныҥ бичикти сӱӱр политиказы, социал солынталар ла телекейде амыр-энчӱ тургузар кӱӱн-табы учун талдаган[1].

Байрамныҥ программазы ӱч уламјыла ӧдӧт[1]:

  • Парктар ла ӧскӧ јерлерде кычырыштарды јаҥынаҥ баштаары;
  • Кычырыштыҥ семинарлары ажыра социал колбуны тыҥыдары;
  • Элјондык культураны ла оныҥ байлыгын сторителлинг ле оромдо поэзия ажыра кӧндӱктирери.

2023 јылда Бичиктиҥ телекейлик тӧс јери Аккра кала болгон (Гана). ЮНЕСКО бу јылды «Тургун калыктардыҥ тилдериниҥ» јылы деп јарлаган. Программа јонныҥ билгирин бийиктедерине учурлалган: бичик билбес јонло иштеер мобильный библиотекалар тӧзӧӧр проект тургузылып ла иштеп баштаган[1][9].

2024 јылда Бичиктиҥ телекейлик тӧс јери Страсбург кала (Франция). Страсбург бичикти социал курч сурактарды кӧдӱрерине тузаланган: «Чтение на благо планеты» деп программа тургузылган[7].

Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱни 2019 јылда Венада калыктар ортодоныҥ тӧс јеринде

Керектер[тӱзедер | кодты тӱзедер]

«Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ кӱнинде» мындый керек-јарактар ӧдӧт:

  • бичиктиҥ јарымкалары,
  • јарымкалар,
  • текши кычырыштар,
  • культуралык сооту керек-јарактар.

Јылдыҥ ла бу кӱнде Барселонада 48 сааттыҥ туркунына Мигель де Сервантестыҥ бичиктерин кычырар марафон башталат. Марафонго аҥылу белетенген улус туружар аргазы бар[10].

«В смутные времена многие обращаются к книгам как к убежищу и источнику мечтаний. Действительно, книги обладают уникальной способностью как развлекать, так и учить. Именно поэтому мы должны обеспечить каждому доступ к знаниям и размышлениям посредством книг и чтения. Поэтому каждый год ЮНЕСКО объявляет Всемирную столицу книги. После Гвадалахары в 2022 году и Аккры в 2023 году я рада объявить о назначении Страсбурга Всемирной столицей книги в 2024 году», — Одри Азуле, Генеральный директор ЮНЕСКО.

Россияда[тӱзедер | кодты тӱзедер]

2002 јылдаҥ ала бу кӱнде Москва калада бичиктеҥ ӧскӧ роза сыйлайт.

2012 јылдаҥ ала Россияда «Бичиктердиҥ ле авторлор табыныҥ телекейлик кӱнинде», јылдыҥ ла «Библиокӱн» деп акция ӧдӧт[4].

2015 јылдаҥ ала печать ла массовый коммуникациялардыҥ Федерал агентствозыныҥ болужыла «Самый читающий регион» деп конкурс ӧдӧт, оныҥ уламјызы орооныҥ бастыра региондорында кычырыштыҥ культуразын кӧдӱреринде. Јеҥӱ алган кижиге «Литературный флагман России» деп тоомјылу ат берилет[7].

2021 јылда Москвада бичик чыгарар туралар кӧп акциялар ӧткӱрген, бу акциялардыҥ кезигин јылдыҥ ла ӧткӱрер боло берген. Арбатта Блошиный рынок деп јарымка, литературный салондо «Архитекторы мысли» деп байрам ӧткӧн[11][12][13].

Кандык айдыҥ 23-чи кӱни — телекейлик литератураныҥ кӱни

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Чыккан бичиичилер:

  • Халлдор Лакснесс (1902)
  • Морис Дрюон (1918)
  • Мануэль Вальехо (1923)

Божогон бичиичилер:

  • Инка Гарсиласо де ла Вега (1616)
  • Мигель де Сервантес-и-Сааведра (1616)
  • Уильям Шекспир (1616)
  • Жозеп Пла (1981)
  • Памела Линдон Трэверс (1996)

Онойдо ок кӧр

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • Балдардыҥ бичигиниҥ калык ортодо кӱни
  • Интеллектуал энчӱниҥ калык ортодо кӱни
  • Элјондык байлыктыҥ кӱни
  • Православный бичиктиҥ кӱни
  • Автордыҥ табыныҥ тӱӱкизи
  • Королева Аннаныҥ статутты
  • Автордыҥ табы керегинде телекейлик конвенция
  • Бичиктиҥ телекейлик тӧс јери
  1. 1 2 3 4 Всемирный день книги и авторского права, 23 апреля (орус.). www.un.org. Дата обращения: кочкор айдыҥ 5 кӱни, 2018. Архивировано кандык айдыҥ 14 кӱни, 2016 јыл.
  2. Всемирный день книги и авторского права, 23 апреля (орус.). www.un.org. Дата обращения: кочкор айдыҥ 5 кӱни, 2018. Архивировано кандык айдыҥ 14 кӱни, 2016 јыл.
  3. Один день для двух гениев (орус.). Дата обращения: кочкор айдыҥ 5 кӱни, 2018. Архивировано јаҥар айдыҥ 3 кӱни, 2017 јыл.
  4. 1 2 3 4 5 6 Всемирный день книг и авторского права 2025: какого числа, история и традиции праздника. Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  5. Feria del libro, historia del libro, historia del día del libro Архивная копия от 15 кӱӱк ай 2013 на Wayback Machine (исп.)
  6. «Чудо, имя которому — Книга». old.nlrs.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  7. 1 2 3 Кравченко, Анастасия Всемирный день книг и авторского права в 2025 году: рукописи не горят, но нуждаются в защите. ВФокусе Mail (17 кочкор ай 2025). Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  8. 1 2 Софья, Верещагина Какого числа Всемирный день книг и авторского права? 23 апреля. INMOMENT.RU. Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  9. 1 2 Всемирный день книги и авторского права. РИА Новости (20230423T0041). Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  10. Всемирный день книг и авторского права (ја. эм.). https://blog.eldorado.ru. Дата обращения: тулаан айдыҥ 17 кӱни, 2025.
  11. Известные книжные издательства и магазины продавали свою продукцию почти за бесценок (Российская газета, 2021 г). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 17 кӱни, 2021. Архивировано јаҥар айдыҥ 23 кӱни, 2011 јыл.
  12. В Москве отметили Всемирный день книги (Культура. РФ, 2021 г)
  13. Вопреки всем ковидам: как прошел праздник в честь Всемирного дня книги? (Lit.Center, 2021 г). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 17 кӱни, 2021. Архивировано кӱӱк айдыҥ 17 кӱни, 2021 јыл.
  1. Гудков Андрей Борисович. Всероссийская молодёжная научно-практическая конференция «Адаптация человека на Севере: медико-биологические аспекты» // Журнал медико-биологических исследований. — 2013. — № 2.
  2. Мусс Галина Николаевна. Особенности организации научно-исследовательской работы студентов факультета дошкольного и начального образования // Личность, семья и общество: вопросы педагогики и психологии. — 2014. — № 36.
  3. Н Е. Попова, Е В. Шульмина. РОЛЬ СОВРЕМЕННОЙ БИБЛИОТЕКИ В СОЦИОКУЛЬТУРНОМ ПРОСТРАНСТВЕ // Международный журнал гуманитарных и естественных наук. — 2020. — № 9—1. — doi:10.24411/2500-1000-2020-10980.