Чуваш тил (чуваш. чӑваш чӗлхи) — чуваш калыктыҥ тили. Чувашия Республикада окылу тил деп чотолот.
[3]. Телекейдиҥ тилдериниҥ генеалогиялык классификациязында тÿрк тилдердиҥ группазына кирип, тилдердиҥ алтай билезинде jаҥыс тиру булгар группаныҥ тили болот[4].
Чувашиядаҥ öскö jерлерде Башкортостанда, Татарстанда, Самарский, Ульяновский, Саратовский ле Пензенский областьтарда, онойдо ок Урал региондо, Поволжьеде, Сибирдиҥ öскö область, кырайлары ла республикаларында jадып тургандардыҥ чуваш биригÿлеринде бу тил бар. Чуваш Республикада окылу тергеелик тил болуп jат, орус тилле коштой[5].
Россия ичинде чуваштап билер улустыҥ тоозы — 1,04 млн шыку (перепись 2010 jылдыҥ тооалыжы аайынча); бу ла öйдö этнический чуваштардыҥ тоозы Эл-jонныҥ Текшироссиялык тооалыжы аайынча (2010) 1 млн 436 муҥ. кижи; олордыҥ 55 % кöби Чуваш Республикада jуртайт.
2020 jылда Чуваш Республикада чуваш тилди корулап, шиҥдеп ле оноҥ ары öскÿрип апарары jанынаҥ тергеелик программа jöптöлгöн. Эмди школдордо, специал класстарда, лингвистический клубтарда, методикалык сессиялар ла литературалык эҥирлер öткÿрилет. 2021 jылдаҥ ала Чуваш Республикада 1-чи класстарга jаҥы ÿредÿ пособиелер чыгарылган, ол ишти онон ары уулалтып, баштамы школдыҥ арткан класстарына база jаҥы бичиктер jазалар, балдардыҥ садтарына база[6][7].
Революциядаҥ озо (1917) 1910 jылда Казаньда чыккан Н. В. Никольский тургускан эки тилдÿ сöзликтердиҥ эҥ толозы орус-чуваш сöзлик. Сöзликке jаҥыс ла тирÿ чуваш тил эмес, (сöзликтиҥ авторы тилин jакшы билер болгон) онойдо ок ол öйдö jуулып калган чуваш литература кирген. Мынаҥ улам сöзликке , бир канча билим бöлÿктерге терминдер кирген.
Чувашск сöзликтиҥ титульный листы
В. Г. Егоров тургускан чуваш-орус сöзликте совет öйинде чуваш литературалык тилде болгон кубулталар кöрÿнген[8], 1936 jылда кепке базылгангоду (1954 jылда экинчи тÿзедилген издание чыккан). Чуваш лексикографияда эҥ jаан jаан jедим 17 том чуваш тилдиҥ сöзлиги болгон, оны языковед-тюрколог, АН СССР турчы-корреспонденти Н. И. Ашмарин тургускан. Баштапкы эки томы 1910—1911 jылдарда чыккан, бу сöзликтерди 1928—1932 jылдарда Казаньда ойтодоҥ чыгарган, кийниндеги томдоры Чебоксарда чыгарылган (калганчы том 1950 jылда кепке базылган). Н. И. Ашмарин сöзлигинде сÿрекей байлык лексикалык материал (40 муҥга шыку сöс), мында албатыныҥ тирÿ тилиниҥ иллюстративный темдектери кöп, революциядаҥ озо чуваш jадын-jурумниҥ энциклопедиязы болот, мында топонимдер кöп берилген, онойдо ок озогы чуваш языческий аттар[9][10].
1917 jылдыҥ революциязынаҥ озо, Казаньда 1910 jылда [[Никольский, Николай Васильевич|Н. В. Никольский] чыгарган эки тилдÿ чуваш-орус сöзлик эҥ ле толо сöзлик болгон.
Эмдиги öйдö чуваш тилди орныктырып, корулап аларга, тергеелик ле элjондык jаан эрчимду иштер откÿрер керек[11][12].
Чуваш тил Чуваш Республика, Башкортостан ла Татарстан аймактарында школдордо дисциплина, Чувашияда вузтарда предмет болуп берилет. Чуваш Республикада чуваштап регионал радио- ло телепрограммалар чыгат, газет журналдар кепке бозылат[13][14]. Башкортостан ла Татарстанныҥ кезик аймактарында газеттер чуваш тилле чыгат, темдектезе («Сувар», Татарстанда чыгат).
В уяснении этимологии чувашского языка во второй половине XX века в первую очередь отличились В. Г. Егоров, являющийся автором Этимологического словаря чувашского языка 1964 года и Ӱлекер:Нп5 (Этимологический словарь чувашского языка 1996 года издания; Словарь чувашских нехристианских личных имён, вышедший в 1998 году и содержащий информацию о происхождении малоупотребляемых ныне чувашских имён)[15].