Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни

Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни
Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни
Jöптöлгöн	1999
Баштаган	ЮНЕСКО-ныҥ Генеральный конференциязы
Öйи	Кочкор айдыҥ 21 кӱни
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни (орус. Междунаро́дный день родно́го языка́) (на других официальных языках ООН: англ. International Mother Language Day, араб. اليوم العالمي للغة الأم, исп. Día Internacional de la Lengua Materna, кыд. 國際母語日, фр. la Journée internationale de la langue maternelle ) — ЮНЕСКО-ныҥ Генеральный Ассаблеязыныҥ конференциязыныҥ 30-чы сессиязыныҥ јӧбиле 1999 јылдыҥ кӱчӱрген айында тургузылган, јылдыҥ ла 2000 јылдыҥ кочкор айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала кӧп тилдердиҥ культуралык кӧбин корулаар амадулу.

Тӱӱки

Байрамныҥ кӱнин 1952 јылдыҥ кочкор айдыҥ 21-чи кӱнинде болгон керектерле колбоп тургускан. Даккада студенттер бенгал тилди тергеелик тил эдип тургузар деп, демонстрацияга чыккан. Бу демонстрацияда бир канча кижи божогон^[1].

XXI чактыҥ бажында телекейде 7 муҥ тил болгон. Ол тоодо 80 % тил јоголып бараткан тилдерге келижет: бу тилдерле телекейде јӱк ле 4 % кижи куучындайт. Специалисттердиҥ айтканы аайынча, келер ӧйдӧ бу бар тилдердиҥ тал ортозы јоголып калар^[2].

ООН-ныҥ Генеральный Ассамблеязы Тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱнин тургузарын јӧмӧжип (Резолюция № Α/RES/56/262^[3]) ООН-ныҥ тергеелик турчыларын ла ООН-ныҥ Секретариадын бастыра телекейде бар тилдерди корыыр керек деп сурак тургускан.

Кӱнниҥ темазы

2023 јыл — «Кӧп тилдер ӱредӱ, ӱредӱни керексип солыыры»
2022 јыл — «Кӧп тилдерди ӱренер технологияларды тузаланары: курч сурактары ла аргазы»
2021 јыл — «Инклюзив ӱредӱни кӧдӱреринде ле социал бирликти тыҥыдарында кӧп тилдерди тузаланары»;
2020 јыл — «Кыйулар јок тилдер»;
2019 јыл — «Ас тоолу тургун калыктардыҥ тили амыр-энчӱни тударында јаан учурлу»;
2018 јыл — «Кӧп тилдердиҥ башка-башка бӧлӱгинеҥ лингвистикалык ӧзӱмин корулап алары»;
2017 јыл — «Келер ӧйдӧ кӧп тилдерле ӱредери»;
2016 јыл — «Ӱредӱниҥ чыҥдыйы, тилдерди ӱредери ле ӱредӱниҥ турултазы»;
2015 јыл — «Инклюзив ӱредӱ тил ажыра ла тилдиҥ болужыла. Тилдер — ол керектӱ!»;
2014 јыл — «Глобал гражданственностьтыҥ јилбӱзи — јербойында тилдер: билимге тӧс ајару»;
2013 јыл — «Тӧрӧл тилди ӱренер бичик»;
2012 јыл — «Кӧп тилдер инклюзив ӱредӱде»;
2011 јыл — «Тилдерди коруп ла тазыктырарында информационно-коммуникационный технологиялар».

ООН-ныҥ тилдериниҥ кӱни

ООН-до окылу тилдердиҥ байрамдарыла кожо тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни база темдектелет. Бу кӱндер 2010 јылда ООН-ныҥ элјондык информацияныҥ департаментты база јӧптӧгӧн, кӧп тилдерди јарандырары ла культуразын кӧдӱрери^[4]. Ол ООН-до англий тилдиҥ, ООН-до араб тилдиҥ, ООН-до испан тилдиҥ, ООН-до орус тилдиҥ, ООН-до кыдат тилдиҥ, ООН-до француз тилдиҥ кӱндери.

Бу кӱндерде ӧткӱрилип турган керектер окылу тилдерди кӧдӱрип, ООН-ныҥ ишчилерине тилдиҥ тӱӱкизи керегинде ле тилдердиҥ турултазын кӧргӱзет.

ООН-до тилдердиҥ кӱни ӧскӧ кӱндерле кожо темдектелет^[5]. ООН-ныҥ сайттарыныҥ системазында кажыла кӱн керегинде башка сайт бар.

Россияда тӧрӧл тилдиҥ калыктар ортодо кӱни

Россия Федерацияныҥ Президенти Владимир Путин 2018 јылдыҥ ӱлӱрген айында Россия Федерацияда јаткан калыктардыҥ тилин ӱренери ле корыыры деп фонд тӧзӧӧр деп јакаан чыгарган. 2019 јылдыҥ кочкор айдыҥ 21-чи кӱнинде, Калыктар ортодо ас тоолу тургун калыктардыҥ тилиниҥ байрамында, фонд тӧзӧлгӧн. Фондтыҥ баштапкы јуунында просвещениениҥ министри О. Васильева, ӱредӱниҥ системазында 81 башка-башка калыктардыҥ тилин ӱренери керегинде сурак турат деп айткан. Фонд ороонныҥ бастыра региондорында тӧрӧл тилди ӱренерин тазыктырар, ӱредӱчилерди ӱредер ле бичиктер, сӧзликтер чыгарар деп јӧптӧгӧн^[6].

Россияда 150 тӧрӧл тил, ол тоодо 37 тил тергеелик статусту^[7].

Ајарулар

Комментарийлер

Источниктер

↑ Международный день родного языка (ја. эм.). РИА Новости (21 кочкор ай 2023). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.
↑ День 21 февраля в истории (ја. эм.). Парламентская газета (21 февраля 2019). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.
↑ A/RES/56/262 — R — A/RES/56/262 (ја. эм.). Дата обращения: кочкор айдыҥ 21 кӱни, 2019. Архивировано кочкор айдыҥ 21 кӱни, 2019 јыл.
↑ Department of Public Information to Launch ‘Language Days at the United Nations’ Архивная копия от 2 чаган ай 2018 на Wayback Machine (англ.)
↑ Список международных дней на сайте ООН (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 25 кӱни, 2017. Архивировано кӱӱк айдыҥ 27 кӱни, 2016 јыл.
↑ Создан Фонд сохранения и изучения родных языков народов Российской Федерации (орус.). Минпросвещения России (21 февраля 2019). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.
↑ 21 февраля отмечается провозглашенный ЮНЕСКО Международный день родного языка (ја. эм.). Российское историческое общество (21 февраля 2024). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.

Тайантылар

[1] Международный день родного языка (ја. эм.). РИА Новости (21 кочкор ай 2023). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.

[2] День 21 февраля в истории (ја. эм.). Парламентская газета (21 февраля 2019). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.

[3] A/RES/56/262 — R — A/RES/56/262 (ја. эм.). Дата обращения: кочкор айдыҥ 21 кӱни, 2019. Архивировано кочкор айдыҥ 21 кӱни, 2019 јыл.

[4] Department of Public Information to Launch ‘Language Days at the United Nations’ Архивная копия от 2 чаган ай 2018 на Wayback Machine (англ.)

[5] Список международных дней на сайте ООН (ја. эм.). Дата обращения: кандык айдыҥ 25 кӱни, 2017. Архивировано кӱӱк айдыҥ 27 кӱни, 2016 јыл.

[6] Создан Фонд сохранения и изучения родных языков народов Российской Федерации (орус.). Минпросвещения России (21 февраля 2019). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.

[7] 21 февраля отмечается провозглашенный ЮНЕСКО Международный день родного языка (ја. эм.). Российское историческое общество (21 февраля 2024). Дата обращения: чаган айдыҥ 24 кӱни, 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]