Талдуныҥ куй таштары
Талдуныҥ куй таштары | |
---|---|
Талдуны Јаан куй тажыныҥ оозы | |
Турган јери | |
51°46′07″ с. ш. 85°42′59″ в. д.HGЯO | |
Субъект РФ | Алтай кырай |
Корулу зона | |
Талдуныҥ куй таштары[1] | |
Категория МСОП | III (Ар-бӱткенниҥ кереези) |
Профиль | комплексный, геологиялык, геоморфологиялык, ботаникалык, зоологический |
Јердиҥ кеми | 360,0 га |
Тӧзӧгӧн ӧйи | 27 июля 2010 года |
![]() |
Талдуныҥ куй таштары (орус. Тавдинские или Талдинские пещеры ) — кӧп тоолу, 30 јуук карстовый бӱдӱмдӱ куй таштардаҥ турат. Алтай кырайдыҥ Алтай аймагында (Алтай Республиканыҥ границазыныҥ јанында), Кадын сууныҥ сол јарадында[2][3]. Талду јурттыҥ јанында турган учун, олорды Талдуныҥ (экинчи ады — Тавда) куй таштары деп адаган. Куй таштарлу кырлар 5 км јерде турат. Бу куй таштардыҥ оозы бийик, кайыр кырлар, кӧп куй таштарга коркыбай кирер арга бар. Јылдыҥ ла бого кӧп туристтер келет, оныҥ учун кезик куй таштардыҥ оозында агаштаҥ тепкиштер эдип, эҥ ле кӧп туристтер болуп турган куй таштарда свет ӧткурип салган. Кезик куй таштар кӧп оосту, олор бой-бойыла тудуш. Туристтер кӧп келип турган куй таштарда турникеттер эдилген, олорды кирип кӧрӧргӧ акча тӧлӧӧр керек.
Талдуныҥ јаан куй таштары
Эҥ ле кӧп туристтер кӧрӱп турган куй таштар — Талдуныҥ Јаан куй таштары (ӧскӧ ады — «Кыстыҥ кӧзиниҥ јажы», «Талдуныҥ-1»). Оныҥ алты јанында оозы јолдоҥ 70-80 м туура, агаштардыҥ ортозында јакшы кӧрӱнет. Алдында оозынаҥ ала эҥ ле бийигине јетире 23 м бар. Калганчы 40 метрге бийик оозыныҥ алдында јол там ла бийиктеп толголып, алты јанын бӧктӧп, тӱс јер боло берет.
Куй таштарда археологиялык казынтылар болордо, балкаштаҥ эткен эдимдер ле балык тудар эдимдер, онойдо ок кӱлер чакка келижип турган эдимдер база табылган.
Талдуныҥ карстовый а́рказы
Талдуныҥ карстовый а́рказына тӱҥей а́рка кайда да јок. Ол ӱлтӱркей бӱдӱмдӱ — карстовый туннельдеҥ эмезе куй таштаҥ арткан, баштап јалбак кӱрге тӱҥей, кийнинде — а́ркага тӱҥей. Талдуныҥ а́рказы Кадын сууныҥ агынынаҥ 80 метрге бийик. А́рканыҥ ӧткӱш ӱйдиниҥ јалбагы 3 метрдеҥ 13 метрге јетире, бийиги — 3-тӧҥ 5 метрге јетире. А́рканыҥ сводыныҥ калыҥы 5 метр, ӱстинде јӱзӱн-башка ӧлӧҥ лӧ карагайлар ӧзӱп калган. 1996 јылдаҥ ала Талдуныҥ карстовый а́рказына Ар-бӱткенниҥ кереези деп статус берилген[1].
Ајарулар
- ↑ 1 2 Талдинские пещеры (орус.). — Информация об ООПТ на сайте информационно-аналитической системы «Особо охраняемые природные территории России» (ИАС «ООПТ РФ»): oopt.aari.ru. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 22 кӱни, 2022.
- ↑ Тавдинские пещеры Алтайский край . Дата обращения: куран айдыҥ 9 кӱни, 2017. Архивировано куран айдыҥ 9 кӱни, 2017 јыл.
- ↑ Талдинские (Тавдинские) пещеры на карте Алтая (Алтайский район, Алтайский край) . Дата обращения: куран айдыҥ 9 кӱни, 2017. Архивировано куран айдыҥ 9 кӱни, 2017 јыл.
Литература
- Афанасьев В. М. 100 мифов и легенд Старого Алтая / В. М. Афанасьев. — Барнаул: ГУП АК «Алтайская типография», 2005. — 82 с.
- Вистингаузен В. К. Природно-исторические пещерные памятники Алтайского района / В. К. Вистингаузен // В предгорьях Алтая: Очерки истории и культуры. — Барнаул — Алтайское, 1998. — 392 с.
- Вистингаузен В. К. Спелеологические исследования на Алтае / В. К. Вистингаузен // Алтайский сборник. — Барнаул, 2004. — Вып.1. — С.209-233.
- Красная книга Алтайского края. Особо охраняемые природные территории / научные редакторы: доктор биологических наук, профессор А. Н. Куприянов; доктор географических наук, профессор Ю. И. Винокуров. — Барнаул: Издательство Алтайского университета, 2002. — 339 с.
- Кузнецов А. В., Малышев В. Ф. Отчет о поисковых работах на облицовочный камень в Алтайском крае в 1955 году / А. В. Кузнецов, В. Ф. Малышев — Новосибирск: МПСМ — СССР Главгеология государственный союзный уральский геологоразведочный трест нерудных ископаемых «УРАЛГЕОЛНЕРУД» — майминская геолого-поисковая партия, 1957. — 165 с.
- Паспорт памятника природы регионального значения «Пещеры Тавдинской — 2», взятой на учёт в государственном комитете по охране окружающей среды Алтайского края 24 апреля 1998 г.
- Паспорт Тавдинского месторождения известняков № ТГФ 452 № Союзгеологфонда 10811 / Государственный кадастр месторождений и проявлений полезных ископаемых СССР, месторождения неметаллических полезных ископаемых, 1984. — 6 с.
- Постановление Администрации Алтайского края № 234 «О памятниках природы краевого значения на территории Алтайского края»: Принято 13 апреля 1998 г. главой администрации Алтайского края А. А. Суриковым.
- Энциклопедия для детей Т.4. Геология. — М.: Аванта+,1995. — 624 с.