Пасха
| Пасха | |
|---|---|
.jpg) Христос Тирилгени (Сошествие во ад) (икона Андрей Рублёв (?), 1408—1410 јылдар) | |
| Бÿдÿми | Христиан јаҥ, кезик ороондордо — тергеелик |
| Öскö | Христос Јарык Тирилгени |
| Jöптöлгöн | Иисус Христос Тирилгенине учурлай I чак |
| Темдектелет | христиандар |
| Öйи | ай толуныныҥ кийнинде баштапкы тирилгени, јаскыда тӱн ле тӱш теҥдешкен кӱнде тулаан айдыҥ 21-чи кӱни |
| В 2024 |
31 тулаан ай (католицизм) 22 кандык ай (5 кӱӱк ай) (православие) |
| В 2025 |
20 кандык ай (католицизм) 7 кандык ай (20 кандык ай) (православие) |
| В 2026 |
5 кандык ай (католицизм) 30 тулаан ай (12 кандык ай) (православие) |
| Jыргал | тӱнде, эмезе эрте таҥда богослужение серикпелерде, айлында тепшилерлӱ, албаты јыргалы |
| Jаҥжыгулар | Кӱнчыгыш — пасхал будуган јымыртканы аластаары ла куличтерди, Кӱнбадышта — сыйлар, балдар јымыртка бедиреер — христосование |
| Тудуш | Мясопуст, Масленица, Прощёное воскресенье, Великий пост, Вербное воскресенье, Страстная седмица, Светлая седмица, Антипасха, Вознесение Господне, День Святой Троицы, Петров пост |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Па́сха (греч. πάσχα, ивр. פֶּסַח [ˈpʲesəx]), Христо́с Тирилген (греч. Ἡ Ανάστασις τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ), Светлое Христово Воскресение — јебрен улу байрам, христиан байрам[1][2].
Иисус Христос Тирилгенине учурлалган[1][2], ол библей тӱӱкиниҥ ортозында турат, бастыра христиан ӱредӱниҥ тӧзинде[3][к. 1]. Пасханыҥ статусы православиеде тӧс байрам болуп јат «праздников праздник и торжество из торжеств»[4].
Эмдиги ӧйдӧ Пасханыҥ датазы чике јылы пасхалия Ай-Кӱн кӱнтизӱ аайынча, Пасха датазыла кӧчӱп турар бйрам.
Байрамныҥ тӱӱкизи
Римниҥ прокураторы Иудей Понтий Пилаттыҥ Јасагы аайынча Иисус Христосты кинчектӱ ӧлӱмге- крестке тайылгалап саларына јаргылаган. Оны Иерусалимниҥ јанында Голгофа деп кырда тайылгалаган. Аргадаачыныҥ ӧлгӧн кӱни чеккезинче јарт эмес. Бу керек пятница кӱнде, кайда да бистиҥ ӧйликтиҥ 26 јылынаҥ ала бистиҥ ӧйликтиҥ 36 јылына јетире ӧйгӧ келижет. Иисусты плащаницага орооп, межигине салып, суббот амыраар кӱнге јетире таш куйга тургузып салгандар. Суббот ло воскресенниҥ тӱнинде, иудейлердиҥ Пасхазыныҥ алдында, аҥылу јытту ӧзӱмдерин тудунган эпшилер межиктиҥ јанына келдилер. Куй таштыҥ эжиги ачык болгон, олор ондо кудай- ээлчизине (ангел) туштагандар, кудай-ээлчи Христостыҥ тирилгени керегинде јарлады.
Байрамныҥ «Пасха» деп ады еврей Пасханаҥ болгон, бу кӱнниҥ алдындагы тӱнинде Христос Тирилген. Иудейлерде бу кӱн Исходко учурлалган- израильтяндар тӧрт чактыҥ туркунына болгон египет фараондордыҥ олјозынаҥ айрылган. Бу керектер керегинде Јебрен Заветте айдылган.
Байрамныҥ ӧдӧр аайы ла чӱм-јаҥдары
Пасха- христиан јаҥдулардыҥ тӧс байрамы. Бу кӱнде храмдарда байрамдык мӱргӱӱлдер ӧдӧт. Ол тӱнниҥ тал-ортозынаҥ озо башталат. Озо Полунощница деп чӱм-јаҥ ӧткӱрилет, бу ӧйдӧ абыстар Плащаницаны алтарьга апарып, престолго саладылар. Тӱнниҥ тал-ортозында утреня башталат. Абыстар алтарьда байрамдык стихираны кожоҥдойдылар. Оныҥ кийининеҥ абыстар крестный ход ӧткӱргилейт- олор шаҥдар табыштанып турза, храмды айландыра баскылайт. Бажында барып јаткан абыстыҥ колында ичинде ӱспекчин кӱйӱп турган фонарь. Оныҥ кийининеҥ церквениҥ анылу эдимдерин (реликвияларын) тудунган ӧскӧ абыстар базадылар. Бу базыт тушта ончозы стихираны кожоҥдойдылар. Храмды айландыра басканныҥ кийининей утреня оноҥ ары уулалат. Кыйалтазы јогынаҥ Пасхальный мӱргӱӱл тушта, Пасхальный частар ла Иоанн Златоусттыҥ Литургиязы болор керек.
Кӧп храмдарда мӱргӱӱлге келгендерге шаҥла согорын јарадат. Кажы ла кӱӱнзеген кижи абысла кожо шаҥдар илген јерге чыгып, оны согор (табыштандырар) аргазы бар.
Агару Христос Воскресенде церквелерде куличтарды, творогтоҥ эткен пасхаларды, будуп койгон јымырткаларды (крашенкаларды, писанкаларды) ла байрамдык столго белетеген ӧскӧ дӧ алама-шикир курсак-тамактарын арутап ла томдоп јат. Улус курсак-тамактарын корзиналарга салып, ӱстинеҥ јараш кол-арткыштарла јаап, храмдарга оны арутаарга экеледилер. Анайда ок церквелерде Пасханыҥ ӧйинде артосты арудайдылар- бу квасла ачыткан калаш. Оны кудайзак улуска ӱлештирип јат, артосты айылында јылдыҥ туркунына кичееп тудадылар. Јаан оору-јоболго бастырганда, оны ач ӧзӧккӧ јийдилер.
Чечектер байрамныҥ база бир керектӱ атрибуды. Улус мӱргӱӱл тужында ӧскӧн эмезе недеҥ ле эткен чечектерди томдоп ло арутадып аладылар. Оны айылына экелип, кудайдыҥ сӱрлериниҥ алдына тургузадылар, кезикте байрамдык столды да кееркедерине тузаланадылар.
Пасхада улус бой- бойын «Христос тирилди!» деп сӧстӧрлӧ уткыйдылар, каруузын «Чып ла чын тирилди!» деп сӧстӧрлӧ јандырадылар.
Билелерде бойыныҥ кӱчин пасхальный јымырткаларды оодорыла кемјиир чӱм-јаҥ бар. Ӧскӧлӧриниҥ јымырткаларын ончо оодып, бойында бӱдӱн јымырткалу артканы, эҥ кӱчтӱ кижи деп бодолот.
Бу кӱнде тӧрӧӧн-туугандарын айылдап, эмезе ӧйди билезиле ӧткӱрип ле байрамдык ойындарда ла ӧскӧ дӧ соот керек-јарактарда туружадылар. Кезик тергеелерде бу байрамды «Зеленые святки» деп адап јат. Мында улус мӱргӱӱл кожоҥдор кожоҥдоп, јуук улузын уткып, айылдар сайын баскылап, јурттыҥ ээлерин мактап, киреелтелӱ јадын-јӱрӱм кӱӱнзейдилер.
Кӧп улус байрамныҥ ӧйинде теҥери ачыларына бӱдедилер. Оныҥ учун агару ийде- кӱчтерле колбулу чӱм-јаҥдар ӧткӱредилер. Јиит кыстар сӱӱгендери олорды ајарзын деп, чӱм-јаҥ ӧткӱргилейт. Албатылык эмчи-томчылардыҥ бодогоныла, Пасханыҥ байрамдык ӧйи- оору-јоболдордоҥ айрылатан эҥ јакшы ӧй.
Пасханыҥ байрамдык столы
Пасханаҥ озо тӧртӧн коноктыҥ туркунына Јаан пост ӧдӧт, бу ӧйдӧ аракы ичерге ле тындулардыҥ эдинеҥ белетеген аш-курсак јиирге јарабас. Агару Христос Воскресенде алдында јарабас болгон аш-курсактарды бир эмештеҥ јиирге јараар боло берет. Кудайзак улуска јуу јок этти јиирге ле кызыл аракыны бир эмештеҥ ичерге јараар. Байрамныҥ алдында эпшилер алама-шикир курсак-тамактарын белетейдилер. Кыйалтазы јогынаҥ болотон аш-курсактар- холодец, бойы белетеген колбаса, јуу, быжырып койгон оогош чочко, ичине алама суккан кас, ортозына эт ле сыр салган пирогтор. Байрамдык столдыҥ тӧс јерине кулич, творогтоҥ белетеген пасха, будуп койгон јымырткалар болот. Јымырткаларды искусственный ла ӧзӱмдердеҥ белетеген будуктарла будыйдылар, олорго јуруктар ла байрамдык уткуулдар бичийдилер. Эҥ учурлузы кызыл ӧҥ деп бодолот.
Эпшилер байрамдык стого јаҥы ак ӧҥдӱ скатерть јайадылар, ондо пасхальный јуруктарлу шабуу чололор болор керек. Столдыҥ ортозына эҥ јаан ла јараш пасхалу табак тургузылат, пасханы айландыра јымырткалар салынат. Столго чечектер тургузып, ӱспекчиндерди кӱйдӱредилер. Байрамдык ажанышты церкведе арутап томдогон курсактардаҥ баштайдылар.
Агару от
Улу суботто, Пасханыҥ алдында, Иерусалимниҥ Воскресениезиниҥ храмында, теҥеринеҥ Агару от тӱжет. Храм Голгофа кырда тудулган, Христос тайылган ла оныҥ межиги турган јерде- оныҥ мӧҥкӱзин јууп салган куй ташта.
Отты мӱргӱӱл ӧдӧр јерге Кувуклиянаҥ чыгарадылар- храмныҥ ичиндеги часовнянаҥ. Грек Патриарх оны ӧскӧ патриархтарга берет, оныҥ кийининеҥ отты ончо болгон улуска ӱлейдилер. Јылдыҥ ла бу церемонияда 15 муҥнаҥ кӧп улус туружат, олордыҥ кажызы ла колдорында 33 ӱспекчин тудунган- бу Христостыҥ јӱрген јажын темдектегени болот. Воскресениениҥ храмында ӧткӧн мӱргӱӱл кӧп ороондордо кӧргӱзилет.
Иерусалимнеҥ Агару от ӧскӧ ороондор сайын аткарылат. 1992 јылда, оныҥ алдында 80 јыл ӧткӧн кийининеҥ, Агару от Москвага јетирилген. Ол ӧйдӧҥ ала Агару от самолётло Россияныҥ тӧс калазына јетирилип, орооныстыҥ ӧскӧ калаларына аткарылат.
Пасханыҥ ӧйинде нени эдерге јарабас
Пасханыҥ ӧйинде христиан улуска уур ла кӱч иш-тош эдерге јарабас. Эпшилер байрамныҥ алдында аш-курсакла колбулу иштерди озолондыра бӱдӱрип саладылар, байрамдык ӧйдӧ бу иштеҥ јайым бош болорго. Бу кӱнде кунугарга, ачынарга, ӧскӧ улуска кату кӱӱн-тапту болорго, јуук улузыла ачыныжарга, кандый бир немени кериктенерге јарабас. Агару Христос Воскресенде аргазы уйан ла болуш сураган улуска нени де кысканып карамдаарга јарабас.
Пасхала колбулу темдектер ле чӱм-јаҥдар
Пасханыҥ кӱнине јетире кар кайылып калза, отургыскан ӧзӱмдер тӱжӱмдӱ болор.
Байрам кӱнде куштарды калаштыҥ оодыктарыла азырап койзоҥ, јыл туркунына бай ла киреелтелӱ болорыҥ.
Пасханыҥ ӧйинде таҥ атканын кӧрзӧҥ, јыл туркунына ончо керектериҥ једимдӱ болор.
Пасханыҥ калажын јакшы быжырган эпшиниҥ јуртында јаантайын ончо неме јеткил ле киреелтелӱ болор.
Храмда ӧткӧн мӱргӱӱлдиҥ кийининде ӱспекчинди ӧчӱрип салар керек. Мӱргӱӱл ӧйинде ӧчкон ӱспекчин јаман керек болорыныҥ белгези.
Пасха- улу православный байрам. Бу кӱнде христиан улус мӱргӱӱлдерге јӱредилер, ондо куличтерин, будыган јымырткаларын арутап томдойдылар. Улус айыл -јуртла колбулу иштердеҥ бош болуп, бойыныҥ јуук улузыла ӧйди ӧткӱрерге албадангылайт.
Пасханыҥ ӧдӧр кӱндери
Пасханыҥ ӧдӧр ӧйин темдектеер текши ээжизи: « Пасха јаскы айдыҥ толуныныҥ кийининеҥ баштапкы воскресен кӱнде ӧткӱрилер»
Јаскы айдыҥ толуны- јаскы тӱш ле тӱн тӱҥейлешкениниҥ кийининеҥ болгон баштапкы айдыҥ толуны.
Эки пасхалия- александрий ле григориан- бу ээжи аайынча тӧзӧлгӧн.
Пасханыҥ кӱни качан болотоны кӱнлик ле айлык кӱнтизӱлердиҥ аайынаҥ камаанду болот.[5].
Пасханыҥ кӱнин чокым тургузарына бой-бойынаҥ камааны јок астронимический циклдарыныҥ колболышканы ла бир канча некелтелер качаланыҥ јетиргизет:
- Јер Кӱнди айландыра јылганы (јаскы тӱн ле тӱш тӱҥейлешкен кӱн);
- Ай Јерди айландыра јылганы (толун ай болгоны);
- Байрамдык кӱнди чокымдаганы — воскресен кӱн.
Ајарулар
- Комментарийлер
- Источниктер
- ↑ 1 2 Bernard Trawicky, Ruth Wilhelme Gregory. Anniversaries and Holidays. Архивная копия от 24 кандык ай 2015 на Wayback Machine. — American Library Association, p. 224, 2000.
- ↑ 1 2 Барсов Н. И. Пасха, христианский праздник // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Пасха Христова: смысл и история праздника. Архивная копия от 14 кандык ай 2015 на Wayback Machine // Нескучный сад, 04.05.13.
- ↑ На Пасху всё кругом ликует и играет. Архивная копия от 13 кандык ай 2015 на Wayback Machine // «Азбука веры».
- ↑ Матфей Властарь. Глава 7‑я. О Святой Пасхе // Алфавитная синтагма. Архивировано 19 тулаан ай 2008 года.
Литература
- Коллектив авторов. Вооружённые Силы СССР после Второй мировой войны: от Красной Армии к Советской. Часть 1: Сухопутные войска. — Томск: Издательство Томского университета, 2013. — 640 p. — ISBN 978-5-89503-530-6.
Тайантылар
 |
|
|---|---|
| В библиографических каталогах |
|
