Јылгайак
| Јылгайак | |
|---|---|
| Бÿдÿми | Калыктыҥ байрамы |
| Окылу | Јылгайак |
| Jöптöлгöн | 2003 jылда кандык айдыҥ 24 кӱнинде |
| Темдектелет | jылдыҥ ла ай jаҥыда, тулаан айдыҥ 8 кӱнинеҥ ала 22 кӱнине јетире |
| Öйи | кажы ла jыл öткÿрер öйи айдыҥ jаҥызына келиштире jаҥыдаҥ jöптöлöт |
| Jыргал | Алтайын кöдÿрер мÿргÿÿл, саҥ салар, концерттер, кожоҥ-коот, ойын-jыргал, кырдаҥ тоголоноры, маргаандар |
| Jаҥжыгулар | байрамда jанжыккан алтай аш курсакла озо Алтай ээзин кÿндÿлеер, оноҥ айылчыларды кÿндÿлеер |
| Тудуш | Jаҥы jылла тудуш |
Јылгайак (Дьылгаяк, орус. праздник весеннего равноденствия, алтайский Новый год[1]) — јыл тӱгенип, кар кайылып, кӱн узап, јас келгениниҥ ырысту сакылталу ла ижемјилӱ байрамы[2].
Тӱӱкизи
Алтай Республикада тулаан айдыҥ 8 кӱнинеҥ ала 22 кӱнине јетире Туулу Алтайдыҥ тургун калыктары тубалар, кумандылар ла чалкандулар «Jылгайак» байрамдайт. 1980—1990 јылдарда Туулу Алтайда озогы чӱм-јаҥдарды, байрамдар ла ойындарды орныктырары башталган. Jылгайак байрам керегинде эҥ ле озо бу байрамды алтайлап 1984 јылда Укачина, Клара Ергековна бичиген, С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган алтаистика Институдыныҥ ишчизи (старший научный сотрудник). Ол Ӱренчи Григорьевна Улагашеванаҥ (1915 ј.чык.) комплексный экспедиция тушта, кӧп томдорлу серия «Памятники фольклора народов Сибири и Дальнего Востока». деп бичикке материал јууп турган ӧйдӧ бичиген[3] Улагашева, Ӱренчи Григорьевна — туба-кижи, комдош сӧӧктӱ, Майма аймактыҥ Сары-Кӧкшӧ јуртында чыккан, Алтай Республикада, таадазы Николай Улагашевич Улагашев, јарлу алтай кайчыныҥ айлында чыдаган.
Тодожокова, Анастасия Семеновна «Туба калык» деп биригӱниҥ ле Алтай Республикада Ассоциация коренных малочисленных народов (КМН) координационный совединиҥ турчызы:
Jылгайак праздновали в первую весну после Великой Отечественной войны в п. Извеч Турачакского района. Но потом праздновать Jылгайак (Дьылгаяк) запретили как пережиток прошлого.
Узак ӧйгӧ ундылган байрамды этнограф Пустогачева, Светлана Чемоковна (чалканду кижи) улай ла газет-журналдарга чӱм-јаҥдар, байрамдар керегинде бичип, Jылгайакты байрамдаарына кӧп кӱчин салган. Ол «Планета Сервис» телеканал ажыра 1990-чы јылдарда республиканыҥ эл-јонына байрам керегинде ачылталар эткен.
Байрамныҥ учуры
Јасла кожо јалаҥдардыҥ кӧги јажарзын, јӱзӱн-јӱӱр чечектери јайылзын, кырада салган аш (арыш) јаранып ӧссин, куштар ыраак талалардаҥ јанзын деген сакылта ла ижемји байрам. Тулаан айда ӧткӱрилет, јылгайак байрам Орто Азиянын кӧп албатылары ӧткӱрет.
Байрамды ӧткӱрери
- ритуал мероприятиелер
- аш-курсак
- ойын-јыргал
- байрамдык маргаандар кӱреш, тоҥжаан јӱгӱриш, камчы, кӧдӱрге таш, армакчы тартыш.
- концерттер, кӧрӱлер, мастер класстар.