Öрт öчÿрер ишчилердиҥ кÿни (Россия)
| Öрт öчÿрер ишчилердиҥ кÿни (Россия) | |
|---|---|
 | |
| Jöптöлгöн | Б. Н. Ельцин |
| Темдектелет |
 Россия |
| Öйи | 1999 јыл кандык айдыҥ 30-чы кӱни |
| Jыргал | јылдыҥ ла, кандык айдыҥ учында |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Öрт öчÿрер ишчилердиҥ кÿни (Россия) — профессионал байрам, јылдыҥла кандык айдыҥ 30-чы кӱнинде ӧткӱрилет. 1999 јылда Россия Федерацияныҥ президентиниҥ јакааныла јӧптӧлгӧн (Указ Президента РФ от 30 апреля 1999 г. N 539 "Об установлении Дня пожарной охраны") Иш аайынча кодексле бу кӱн амыралтаныҥ кӱни деп чотолбойт.
Тӱӱкизи
2024 јылда Россияда ӧрттӧҥ корулаар служба 375-јылдыгын темдектеген.Томск калада ӧрттӧҥ корулаар службаныҥ 375јылдыгын ретрокӧлӱктердиҥ кӧрӱзиле темдектеер.-Парадом ретромобилей отметят в Томске 375-летие пожарной охраны|website=Интерфакс Россия|date=2024-04-24|access-date=2024-04-24}}</ref>. Оныҥ тӱӱкизи XVII чакта, 1649 јылда кандык айдыҥ 17-чи кӱнинде Алексей Михайлович каан «Наказ о градском благочинии» чыгарарда башталган. Документ профессионал ӧрттӧҥ корулаар службаныҥ тӧс учурын: акчазын тӧлӧӧр штатный ишчилер, бир коноктыҥ карултазы тургузылган. Баштапкы катап Русьта јаан јамылу ишчилер ӧрт ӧчӱреечилер бойыныҥ ээжизин бӱдӱргенин кӧрӱп, јастыралар болзо, каруузына ӧрт ӧчуреечч=илер турар деп јӧптӧгӧн[1].
Ӧрт ӧчӱреечилер керегинде алдынаҥ бери улус билер болгон: 1434 јылда олорго каланыҥ улузы болушкан, 1550 јылда командаларга стрелецтер кожулган, 1629 јылда Москвада 300-ке јуук ӧрт ӧчӱреечилер ӧртти ӧчӱрген[2].
Пётр I каан ӧрт болбозын деп, ӧрт ӧчӱрер иштиҥ ээжизин тургускан, Санкт-Петербургта специализированный ӧрт ӧчӱреечилердиҥ командазын тӧзӧгӧн. Бу ла ӧйдӧ баштапкы депо тудулган, теренеҥ эткен јеҥдерлӱ ле јес брандспойторлу ӧрт ӧчӱрер насостор садып алган[3].
Екатерина II каан тушта ӧрт ӧчӱреечилердиҥ службазында јаантайын иштеер кадрлар тургузып, Москва ла Санкт-Петербургта олордыҥ конторазын ачкан. Бу ӧйгӧ јетире ӧрт ӧчӱреечилер јаантайын јаҥыс јерге иштебес ле профессионал таскамал јок болгон[4].
Александр I каан Ичбойында керектердиҥ министерствозын ла јаан калаларда полицейский управлениелерде ӧрт ӧчӱреечилердиҥ командаларын ачкан. 1803 јылда Санкт-Петербургта андый баштапкы команда иштеп баштаган, бир јылдаҥ — Москвада[3]. Јаан эмес јурттарда јурттыҥ улузы бойы ӧртти ӧчӱретен[4].
СССР-да совет ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ кӱнин кандык айдыҥ 17-чи кӱнинде темдектейтен. 1918 јылда бу кӱнде «Об организации государственных мер по борьбе с огнём» деп декрет чыккан. 1927 јылда тергеелик ӧрт ӧчӱреечилериниҥ кабырузы јӧптӧлгӧн [5].
Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйинде ӱй улустарды база ӧрт ӧчӱреечилердиҥ ижине алатан, олор ӧштӱниҥ бомбазынаҥ ла снарядтарынаҥ улам башталган ӧртти ӧчӱрип, улуска болужып туратан[3]. СССР јоголгон кийнинде ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ кӱнин јок эткен.
1999 јылда Россияныҥ президентиниҥ јакааны кандык айдыҥ 30-чы кӱнин ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ кӱни деп јӧптӧгӧн. Россияда эмдиги ӧйдӧ 220 муҥга јуук профессионал ӧрт ӧчӱрер ишчилер бар[2].
Байрамныҥ ӧскӧ ороондордо тӱӱкизи
Тергеелик ӧрт ӧчӱреечилер Римде 20-чи јылдарда б.э. озо, Октавиан Августтыҥ ӧйинде, иштеген. Ол вигилдердеҥ "когорта (от лат. vigiles — «бодрствующие», «сторожащие») тӧзӧгӧн, олор аймактарды каруулдап, ӧртти кӧнӧктӧрлӧ, корзиналарла, малталарла агаш тепкиштер тургузып ӧчӱретен. Орто чактарда ӧртӧҥ корулаар тӧс служба эдерге келишпеген. Калалардыҥ башкараачылары ӧрттӧҥ корулаар јазалдар чыгарып та турза, улус олорды керекке албайтан[6].
Ӧрт ӧчӱрер телекейлик ченемел
1518 јылда немец Аугсбургта алтын керектердиҥ узы Антон Платнер колло толгоор сууныҥ насозын эткен[7], ол римский помпага тӱҥей, андый помпаны 200 јылдарда б.э.озо грек Ктесибий эдип чыгарган[8].
1672 јылда голланд Ян ван дер Хейден Амстердамда алдындагы насостордыҥ кыска стволыныҥ ордына — парусинанаҥ кӧктӧп эткен узун шланг тапкан. Бу насос эҥ ле јакшы болгон учун, Хейденге Амстердамда брандмейстер деп јамы берген, ол узун јеҥдӱ насосло эмдиги ӧйгӧ јетире ӧрт ӧчӱреечилер тузаланат[8].
Ӧрт керегинде суракты административно-юридический јанынаҥ кӧрӱп баштаган. Европада ӧрткӧ удурларжар ээжилер, комендант саат ла билбес јанынаҥ эмезе ӧнӧтийин ӧртӧзӧ, каруузына тургузар деп јӧптӧгӧн[9].
1813 јылда англий капитан Джордж Мэнби јес кӱп, 13 литр карбонат калия суулу чейинти (поташа) — химикат эдип чыгарган, оны 18 чактаҥ бери ӧрт ӧчӱреринде тузаланат. Анайып эмдиги ӧйдиҥ ӧрт ӧчӱрер эдими (огнетушитель) табылган[10].
Россияныҥ ченемели телекейлик ӧрт ӧчӱриште
1809 јылда механик Кирилл Скобелев јуулып турар тепкиштиҥ ордына чӧйӧ тартылып турар тепкиш эдип чыгарган, оныҥ учун тергеениҥ «Туза јетирген учун» деп медальла кайралдаткан. ХХ-чи чакта ӧрт ӧчӱрер тепкиштерди кӧӧлӱктиҥ шассизине тургузып баштаган. 1892 јылда Россияда ӧрт ӧчӱрер тепкиштиҥ узуны 27 метр болгон[11].
1906 јылда Александр Лоран, химический реакция болзо, кӧбӱкле адып ӧртти ӧчӱрер баштапкы компактный огнетушительдиҥ патенттин алган[10].
Байрамныҥ јаҥжыгузы
Ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ кӱнинде јакшы иштеген улуска ӧйинеҥ озо званиелер ле јамылар берет. Анайып ок, ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ кӱнинде божогон ишчилерди эзедет[12].
Санкт-Петербургта ӧрт ӧчӱреечилерге кереес
Челябинскте «Јалтанбастарга мак» деп монумент
.jpg)
Ӧрт ӧчӱреечилердиҥ кӱни ӧскӧ ороондордо
Россияда ӧрт ӧчӱреечилердиҥ кӱнине тӱҥей байрамдар ӧскӧ ороондордо база темдектелет:
- Белоруссияда — јаан изӱ айдыҥ 25-чи кӱнинде (Ӧрт ӧчӱрер службаныҥ кӱни[13]).
- Киргизияда — кичӱ изӱ айдыҥ 15-чи кӱни (Киргизияныҥ ӧрткӧ удурлажар службаныҥ ишчизиниҥ кӱни[14]).
Кӧп европей ороондордо Ӧрт ӧчӱрер ишчилердиҥ байрамы кӱӱк айдыҥ 4-чи кӱнинде темдектелет, нениҥ учун дезе бу кӱнде Агару Флорианды эзедет — ӧрт ӧчӱреечилердиҥ коручылы (Флорианныҥ крези кӧп ороондордыҥ ӧрт ӧчӱрер службазыныҥ темдеги)[15].
Россияда ӧрттӧр аайынча статистика
Россия Федерацияда јылдыҥ ла 130 муҥ ӧрт темдектелет, 19 муҥга јуук кижи божойт, олордыҥ ортозында — 30 ӧрт ӧчӱреечи[16].
Јилбилӱ учуралдар
- Христиан ӧйгӧ јеткелек славяндарда кӱкӱрт ле јалкынныҥ кудайы Перун болгон. Кӱкӱрттеҥ башталган ӧртти сӱтле, кезикте квасла ӧчӱретен. Суула ӧчӱрзе ӧрт тыҥыда јаанап кӱйер деп айдыжатан[17].
- Россий империяда баштапкы ӱй кижи ӧрт ӧчӱреечи — Мария Алексеевна Ермолова. Ряжский ӧрт ӧчӱреечилердиҥ бойыныҥ кӱӱниле јуулгандардаҥ биригӱ тӧзӧп, оны башкарган, баштапкы балдардыҥ ӱредӱлик отрядтарын ачкан[18].
- Россияда эмдиги ӧйдӧ ӱй улуска ӧрт ӧчӱрерин јаратпайт[19].
- Австралияныҥ ӧрт ӧчӱрер ишчилеринде јаҥжыгу бар — јылдыҥ ла кӱнтизӱлерде јылаҥаш фотојуруктарга соктырып чыгарар. Кӱнтизӱлерди садып, ол јуулган акчала эмдер эдип садала, ӧрт тушта јаан шырка алган улуска эмдер јазаарына аткарар[20].
- Россияда ӧрт ӧчӱреечилерлӱ кӱнтизӱ база бар. 2024 јылда Санкт-Петербургта благотворительный кӱнтизӱни «Центр реабилитации ребёнка» деп фонд чыгарган[21].
Кӱнтизӱде австралий ӧрт ӧчӱреечиниҥ јуругы
«2024 јылдыҥ Геройлоры»! деп благотворительный кӱнтизӱде россий ӧрт ӧчӱреечилердиҥ јуругы
Онойдо ок кӧр
Ајарулар
- ↑ День пожарной охраны в России. РИА Новости (30 кандык ай 2023). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 6 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 День пожарной охраны: дата и история праздника. Когда и как появились пожарные в России. rbc.ru (12 тулаан ай 2024). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 3 День пожарной охраны в России. ria.ru (30 кандык ай 2023). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 День пожарной охраны: дата и история праздника. РБК Life (12 кандык ай 2024). Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 6 кӱни, 2024.
- ↑ «Кто не знает своей истории – у того нет будущего»: интервью ко Дню советской пожарной охраны. mos.ru (17 кандык ай 2024). Дата обращения: кандык айдыҥ 25 кӱни, 2024.
- ↑ Как на пожар! История и эволюция способов борьбы с огнём. ria.ru (22 ӱлӱрген ай 2020). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ «История в деталях»: ручной пожарный насос. Главное управление МЧС России по Липецкой области (26 ӱлӱрген ай 2021). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 Копирование доступно только Подписчикам проекта, узнайте подробнее тут https://fireman.club/podpiska/. fireman.club (11 ӱлӱрген ай 2020). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ Как на пожар! История и эволюция способов борьбы с огнём.. ria.ru (22 ӱлӱрген ай 2020). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ 1 2 Пращур современного огнетушителя. ucmchs.ru (22 сыгын ай 2019). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ Первая в мире пожарная лестница. Главное управление МЧС России по Краснодарскому краю. Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ День пожарной охраны 2024: история и традиции праздника. kp.ru. Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ День пожарной службы отпраздновали в столице (добавлено видео). Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Беларусь (23.07.2022). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2024.
- ↑ Рубрика "Сегодня": Сегодня отмечается День работника противопожарной службы КР - Новости Кыргызстана. Национальная Телерадиовещательная корпорация Кыргызской Республики (15.06.2020). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2024.
- ↑ 4 мая – Международный день пожарных. ВДПО (4.05.2021). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2024.
- ↑ Ивойлова Ирина. Упасть и не разбиться. Труд (28.06.2005). Дата обращения: тулаан айдыҥ 28 кӱни, 2024.
- ↑ Какие пожары на Руси тушили молоком?. histrf.ru. Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ Первая женщина-пожарный Российской Империи - Мария Алексеевна Ермолова. Всероссийское добровольной пожарное общество. Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ МЧС объяснило, почему в России нет женщин-пожарных. ТАСС (29 кандык ай 2021). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ Горячий и еще горячее: австралийские пожарные разделись для календаря, от которого нельзя оторваться. kp.ru (2022 -10-22). Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
- ↑ Календарь «Герои 2024». Санкт-Петербургский благотворительный фонд «Центр реабилитации ребенка». Дата обращения: кандык айдыҥ 24 кӱни, 2024.
Литература
- Гражданская защита. Энциклопедия / Под общ. ред. Шойгу С.К.; МЧС России. — М.: Московская типография № 2, 2006. — Т. 1. — 568 с. — 3000 экз. — ISBN 5-86472-158-1.