Теҥери
Теҥери (орус. Небо) — Јер планетаныҥ ӱстинде пространство эмезе кандый бир астрономиялык объекттиҥ ӱстинде. Текши алза — панорама, бу объекттеҥ ак-айаска кӧрзӧ[1].
Једиҥ теҥеризи
Јердиҥ теҥеризи коноктыҥ ӧйинеҥ камаанду, јылдыҥ ӧйи ле ай-кӱнниҥ айалгазынаҥ. Ондо булуттар ла Јердиҥ спутниги — Ай. Самолёттоҥ јердиҥ теҥеризин кӧрзӧ, јаҥмылу булуттардыҥ бӱдӱми јердеҥ алдынаҥ ӧрӧ кӧргӧнинеҥ торт ло башка[2].
Булут јок теҥери кӧк ӧйдӱ. Кӱн чыгып ажып турза, теҥериде сары, кыскылтым, кызыл ӧҥдӧр кӧрӱнет, кзикте јажыл чок кӧрӱнер.
Тӱнде караҥуй кӧк лӧ чаҥкыр ӧҥдӱ. Ай јап-јарт кӧрӱнер, јылдыстар, ӧскӧ дӧ и прочие астрономиялык объекттер. Јылдысту теҥери — кӧп јылдыс јуулганы, тӱнде ле бӱрӱҥкейде теҥериде кӧрӱнер.
Тӱште булут јок теҥери чаҥкыр, нениҥ учун дезе кейде частицалар флуктуацииялардыҥ нытазы, Эффект Тиндаля. Оноҥ улам теҥерини кӧрзӧҥ чаҥкыр ӧҥ болор. Кӱнниҥ тӱс чокторы булуттарды јарытса горизонтто кып-кызыл ӧҥдӱ болор.
Јебренде јер ле теҥери (јебрен гректер]] — Уран (мифология) ла Гея, Јебрен Египетте — Нут (мифология) ла Геб) прародителями богов и стихий.
Теҥериниҥ ӧҥи ле јарыгы
Теҥериниҥ јарыгы коноктыҥ ӧйинеҥ камаанду, бийиги, ууламјызы, Кӱнниҥ кайда турганы, кейдиҥ чыгы, тозын ла аэрозольдор, айалгаларла арлык-берлик болор. [3][4].
Талайдыҥ бийигиниҥ кеминде теҥериниҥ јарыгы.
| Талайдыҥ бийигиниҥ кеминде теҥериниҥ јарыгы | ||
| бийиги | Кӧрӱнер јарыгы | Јартамал |
|---|---|---|
| ☉ | до 20 000 кд/м² | Горизонтто ару теҥери Кӱнниҥ бийиги 30° ле атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери p = 0,80[5] |
| 10 000 кд/м² | Тӱште теҥериде јеҥил булуттар[6] | |
| ☉ | 8120 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 60° ле атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери јабыс p = 0,64[7] |
| ☉ | 5170 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 60° атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери орто p = 0,74[7] |
| ☉ | 3080 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 30° и атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери јабыс p = 0,64[7] |
| ☉ | 2270 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 30° и атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери орто p = 0,74[7] |
| ☉ | 1490 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 30° и атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери бийик p = 0,83[7] |
| ☉ | 790 кд/м² | Ару теҥери зенитте бийиги ☉ 10° и атмосфераныҥ ӧткӱре кӧрӱнери p = 0,80[8] |
| ☉ | ок. 1 кд/м² | Кӱнниҥ бӱдӱнге карыкканы (2008 јылда кӱн карыкканы)[9] |
|
0,005 кд/м² кире | Теҥериде толун Ай[10] |
|
0,01—0,0001 кд/м² | Караҥуй чаҥкы теҥери[7][11] |
Теҥери бийиктеген сайын арыгы астайт, кӧк ӧҥ чаҥкырга јылат, оноҥ фиолетовый ӧҥгӧ. Бу јарык таркаганынаҥ болот[12]. Бистиҥ атмосфера калыҥ болгон болзо, булут јок теҥери тӱште јажылзымак-сур болор эди, оноҥ калыҥ болзо — јажыл, кыскылтым (спутник Сатурнда, Титан ла Венера) ла кызыл. Бу ӧҥдӧр теҥериде эртен-эҥир болот.
Теҥери булутту, туманду, база кандый да болзо, бийиктеген сайын јарыгы астайт[13]. 100—110 км бийикте јарык 2 катап 4—5 км астайт[14], 100 км кӧп болзо јарык астап, больше зависит от атмосфераныҥ бойыныҥ јарыгы ионосферада болот[15].
| Теҥери | |
|---|---|
| SEO_description | Небо — изучайте подробную и систематизированную информацию в интернет-энциклопедии РУВИКИ |
 | |
| Противоположно | Јер[d] |
| SEO_title | Небо — Рувики: Интернет-энциклопедия |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Теҥери тал тӱште 30 км бийикте кара
Теҥери тыҥ јарык эмес кӱн карыгарда (Кӱнниҥ бӱдӱнге карыкканы): теҥериниҥ ӧҥи ле эки планета, јылдыстар јок
Теҥери бӱрӱҥкий, јарыгы бийик
Онойдо ок кӧр
Ајарулар
- ↑ Киберленинка
- ↑ Образ неба
- ↑ Hughes J.V., Sky Brightness as a Function of Altitude // Applied Optics, 1964,vol. 3, N 10, p. 1135—1138.
- ↑ Микиров, А.Е., Смеркалов, В.А. Исследование рассеянного излучения верхней атмосферы Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1981. — С. 146. — 208 с.
- ↑ Пясковская-Фесенкова Е.В. Исследование рассеяния света в земной атмосфере / В.В.Сытин. — М.: Изд-во Акад. наук СССР, 1957. — С. 67, 71. — 219 с.
- ↑ Енохович А.С. Справочник по физике.—2-е изд. / под ред. акад. И.К.Кикоина. — М.: Просвещение, 1990. — С. 213. — 384 с.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Смеркалов В. А. Спектральная яркость рассеянного излучения земной атмосферы (метод, расчёты, таблицы) // Труды Краснознамённой ордена Ленина Военно-воздушной академии им. проф. Жуковского Н. Е. Вып. 986, 1962. — С. 49
- ↑ Пясковская-Фесенкова Е.В. Исследование рассеяния света в земной атмосфере / В.В.Сытин. — М.: Изд-во Акад. наук СССР, 1957. — С. 75, 81. — 219 с.
- ↑ Архивированная копия. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 1 кӱни, 2022. Архивировано сыгын айдыҥ 30 кӱни, 2018 јыл.
- ↑ Tousey R., Koomen M.J. The Visibility of Stars and Planets During Twilight // Journal of the Optical Society of America, Vol. 43, N 3, 1953, pp 177—183
- ↑ Енохович А.С. Справочник по физике.—2-е изд. / под ред. акад. И.К.Кикоина. — М.: Просвещение, 1990. — С. 213. — 384 с.
- ↑ Смеркалов В.А. Спектральная яркость рассеянного излучения земной атмосферы (метод, расчёты, таблицы) // Труды Краснознамённой ордена Ленина Военно-воздушной академии им. проф. Жуковского Н.Е. Вып. 986, 1962. — С. 25
- ↑ H.A. Miley, E.H. Cullington, J.F. Bedinger Day‐sky brightness measured by rocketborne photoelectric photometers // Eos, Transactions American Geophysical Union, 1953, Vol. 34, 680–694
- ↑ Hughes J.V., Sky Brightness as a Function of Altitude // Applied Optics, 1964, vol. 3, N 10, p. 1135—1138
- ↑ Микиров, А.Е., Смеркалов, В.А. Исследование рассеянного излучения верхней атмосферы Земли. — Л: Гидрометеоиздат, 1981. — С. 5. — 208 с.
Тайантылар
 | |
|---|---|
| В библиографических каталогах |
