Сууныҥ чыгымы

Сууныҥ чыгымы (орус. расход воды) — суу агарында сууныҥ кеми, агып јаткан сууныҥ тал-туура сечениезинде ӧйдиҥ бир единицазына ӧдӧр кеми. Чыгымдалган (м³/с) единицаларла кемјилет. Промышленностьто сууныҥ чыгымы (жидкостьтыҥ) расходомерлерле кемјилет.

Гидрологияда Ӱстӱги бажы, ортојылдык, алтыгы учы ла о.ӧ. оҥдомолдор суу чыгымда бар (орус. максимального, среднегодового, минимального и др. расходов воды). Расход наносовло коштой, сууныҥ коолын бӱдӱрер айалгалардыҥ бирӱзи болуп јат (руслоформирующий фактор).

Текши алза, сууныҥ чыгымын кемјиир эп аргалар (методология измерения расхода воды) суулар ла трубопроводтордо тегин ле форма Уравнение непрерывностиге тайанат, (несжимаемый) тыыдынбс жидкостьтордыҥ:

$Q=A\,{\bar {v}},$

ондо:

• $Q$ — сууныҥ чыгымы [м³/с]
• $A$ водотоктыҥ тал-туура сечениезин јериниҥ кеми-площади (труба эмезе агын сууныҥ коолы) [м²]
• ${\bar {v}}$ поток-агыныныҥ орто тӱргени (средняя скорость) [м/с]

Гидрогеология ла геологияда «расход воды» деп терминнеҥ ӧскӧ «дебит» деп термин болот (темдектезе, «дебит скважины»), је оны специальностьто локально тузаланып, таркатпайт, темдектезе, ого јуук гидрологияга.

Океанология талай агындарын свердрупла кемјийт (свердруп — единица измерения).

Кӧп јылдар туркунына сууныҥ орто чыгымы

Агын сууда чыгым

Агып јаткан сууныҥ тал-туура сечениезинде ӧйдиҥ бир единицазына ӧдӧр кеми. Чыгымдалган (м³/с).

Суу чыгымыныҥ мониторинги сууныҥ кӧпчииин озолодо билип аларга керектӱ, ээлемде иштерди планга салары ла суу объекттердиҥ экологиялык айалгазын билерге.

Алтайдыҥ сууларында чыгымды тӱҥдештирери

Туулу Алтай региондо гидрологиялык режимдер (кӱч рельеф ле климаттыҥ аҥылузынаҥ камаанду) јӱзӱн ле башка.

Кадын — Алтайдыҥ јаан деген суулаыныҥ бирӱзи. Оозында сууныҥ орто чыгымы 600-700 м³/с. Јскы-јайгы кирӱ сууда 3000 м³/с ажар аргалу.

Бий — јааныла экинчи јерде. Сууныҥ орто чыгымы — 400-500 м³/с кире бар.

Чуй — Кадынныҥ јаан кош суузы. Сууныҥ орто чыгымы — 70-80 м³/с кире, Чуй Кадынды арбынду толтырат.

Чарыш — Сууныҥ орто чыгымы кайда да 100-150 м³/с, сезондо билдире башкаланат.

Алтайдыҥ сууларыныҥ сезондордо аҥылузы

Алтайда кырлардаҥ агып тӱшкен суулары (Кадын, Бий, Чуй) јас-јйда кирӱ болот, кар ла тоштор кайылганыла тудуш. Бу ӧйдӧ суныҥ чыгымы 5-10 катап кӧптӧй берет.

Ээлемдик учуры

Суузыныҥ орто чыгымы јаан суулар (Кадын, Бий) гидроэнергетиклый јаан аргаларлу (потенциал). Биригеле олор Оп суу боло берет, сууныҥ орто чыгымы 1000-1200 м³/с, Россияда јаан деген суулардыҥ бирӱзи. Тыҥ јаан эмес суула (Чарыш) јербойында јурт-ээлемдикте суула јеткилдеери ле сугарарында керек.

Онойдо ок кӧр

Литература

• Расход воды — статья из Большой советской энциклопедии. 
• Гидрометрия — статья из Большой советской энциклопедии. 

Ајарулар

Тайантылар