Сальвадор Дали
| Сальвадор Дали | |
|---|---|
| Карла ван Вехтена, 29 ноября 1939 | |
| Бÿткÿл ады | Сальвадор Доменек Фелип Жасинт Дали-и-Доменек |
| Стиль | сюрреализм, дадаизм, кубизм |
Сальвадо́р Дали́ (толо ады —Сальвадор Доме́нек Фелип Жасинт Дали-и-Доме́нек, маркиз де Дали де Пу́боль, кат. Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech, Marqués de Dalí de Púbol, испандап Сальвадор ДалиSalvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech, Marqués de Dalí y de Púbol; 1904 јылда кӱӱк айдыҥ 11 кӱнинде , Фигерас — 1989 јылда чаган айдыҥ 23 кӱнинде, ондо ло) — испан јурукчы, график, скульптор, режиссёр ло бичиичи. Сюрреализмде эҥ јаркынду јурукчы.
«Андалузский пёс», «Золотой век» деп кинолор согорында турушкан (режиссёр — Луис Бунюэль), «Заворожённый» (режиссёр — Альфред Хичкок). « Сальвадор Далиниҥ јажытту јӱрӱми, бойы куучындаган» деп бичиктиҥ авторы (1942), « Бир генийдиҥ дневниги» (1952—1963), Oui: The Paranoid-Critical Revolution (1927—1933) ле эссе «Анжелюс Миллениҥ кородошту соојыны».
Биографиязы
Јаш тужы
Сальвадор Дали Испанияда 11 мая 1904 јылда кӱӱк айдыҥ 11 кӱнинде, Фигерас калада, провинция Жиронада, аргалу-чакту нотариустыҥ билезинде чыккан. Каталонец укту болгон. Оныҥ сыйны, Анна Мария Дали (6.01. 1908 — 16.05. 1989), јаан аказы (12.10.1901 — 1.08 1903), ол менингиттеҥ божогон[1].
В детстве Дали јаш тушта шыраҥкай, је токтобос, кылыкту, бажына чыгар арга јок бала болгон[2]. Чӧрчӧктӧп, кылыктанып, тӧгӱнденип, кырдаланып, керектеген немезин ал соготон болгон.
Кӧп тоолу комплекстер ле фобияларлу, темдектезе, секирткиштеҥ коркыыр (кузнечик)[3], школдо балдарла таныжып ойноорго, нӧкӧрлӧжӧргӧ мындый ӧчӧш, тескери, баштак ла калју кылыгы бербейтен. Саҥ башка уулчак болгон. Јаҥыс класстыҥ балдары оны сӱӱбейтен, ачындырып, секирткишти јиткезине салып, ый-сыгытка кийдиретен.
Кийнинде ол керегинде бир бичигинде куучындаган. («Тайная жизнь Сальвадора Дали, рассказанная им самим»)[4].
Дали јуранарына муниципал художественный школдо ӱренген. 1914 јылдаҥ ала 1918 јылга јетире ӱренген јери Академия братьев ордена маристов в Фигерасе болгон. Јаш тужыныҥ бир нӧкӧри футболист (Барселона) Хосеп Самитьер болгон. 1916 јылда Рамон Пишо́ныҥ билезиле кожо, каникулга Кадаке́с деп кала јаар барып, ондо эмдиги ӧйдиҥ искусствозыла танышкан.
Јиит тужы
1921 јылда 47 јаштыҥ ичинде энези јаан орудаҥ јада калган. Дали тыҥ карыккан. Ол ло јылда Дали Сан-Фернандодо Королевский академия изящных искусствка кирген. Экзаменге белетеген јуругы ӧткӱре кичинек деп адазына јетиргендер, адазы уулына айткан. Сальвадор ӱч ле кӱнниҥ туркунына меҥдебестеҥ јаҥыдаҥ јураган. Адазы канча јылга уулыныҥ кылыгынаарайдаҥ чыдажып јӱрген кижи санааркаган. Учы учында Дали јурук белен деген. Ӱредӱчилер бийик чыҥдыйлу эдилген иш дейле, оны академияга ӱредӱге алган.
1922 јылда Дали «Резиденцияга» (испандап Residencia de Estudiantes) барган, ол Мадридте јайалталу студенттердиҥ общежитиезине јадып, ӱредӱзин баштаган[5]. Ондо Дали Луис Бунюэльле, Федерико Гарсиа Лоркала, Педро Гарфиасла танышкан. Фрейдтиҥ иштерин јилбиркеп кычырган. 1926 јылда ол Академиянаҥ ӱредӱчилерине бийиркеп, јаман кӧргӧн деп чыгара сӱрдӱрген. за высокомерное и пренебрежительное отношение к преподавателям. В том же году он впервые едет в Ол ло јылда ол баштапкы катап Париж барып, Пабло Пикассоло танышкан. 1929 јылда Бунюэльле кожо «Андалузский пёс» деп сюрреалистический фильм эдеринде турушкан.
Ол ло тушта баштапкы катап Галага туштаган. Поль Элюар нӧкӧриниҥ ӱй кижизин былаап алган учун, оныҥ портредин «компенсация» эдип јураган.
Јиит јылдары
Дали текши јарлу боло берген. Адазыла ачынышкан. Јурукчыныҥ провокациялу, эпатажный, коркымчылу кылынганын аайлаар арга јок болгон. Кийнинде, јажы јаанап ол адазы керегинде јылу сӧстӧр бичиген («Дневник одного гения»).
1934 јылда ол Галала биригип јурт тутканСШАга баштапкы катап барган[7].
США-да јӱрӱми
1940 јылдаҥ ала 1948 јылга јетире Экинчи телекейлик јуу ӧйинде Дали Галала кожо США-да јаткан.
1942 јылда беллетризованный автобиография «Тайная жизнь Сальвадора Дали» деп бичик чыгарган. Ол Уолт Диснейле кожо иштеген. Дали режиссёр Альфред Хичкокло «Заворожённый» деп киноныҥ декорацияларын јазаган.
Орто јажы ла јаандай берген тужы
Испанияга јанып келеле Дали кӧп лӧ сабада Каталонияда јаткан.
1958 јылда Жирона деп испан калада ӱйи Галала кожо венчание эткен.
1965 јылда Париж келип, выставкаларыла, эпатаж кылынганыла кайкаткан. Гала бажынаҥ ала ого болужып, јуруктарын садыжып туратан. Экӱниҥ ортодо јӱрӱм тегин эмес, кӱч ле болгон. Гала кату кылыкту, эдер-тудар келин болгон, ӧгӧниниҥ арлык-берлик кылыгына кӧрӧ. Гала оныҥ мастерскойыныҥ ичин ӧрӧ салып, айры-тейри Дали чачып салган холст, будук, сувенирлерди эптеп салатан.
1968 јылда Дали Галага Пуболь деп замок садып берген. 1981 јылда Дали Паркинсонло оорыган. 1982 јылда Гала божогон.
Калганчы јылдары
Ӱйи божогон кийнинеҥ Дали депрессияга кирген. Јуруктарында толтыра кунук. Паркинсон оору Далиге јуранарга бербейт. Калганчы ижи («Петушиные бои») тегин ле тыйрык чийӱлер.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
- 1969—1979 — Коллекция Клота — 44 кӱлер статуя, јурукчы Порт Лигатта айлында јазаган.
<gallery perrow="5" widths="160" heights="220"> Dalí DonQuijotesentado.JPG|Дон Кихот отуры Dalí. Gala.JPG|Гала кӧзнӧктӧ
- ↑ http://www.mir-dali.ru/library/balandin-salvador-dali4.html%7Ctitle=Р. Баландин. Сальвадор Дали | Дважды рождённый?|website=www.mir-dali.ru|access-date=2023-01-06|archive-date=2023-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20230106083029/http://www.mir-dali.ru/library/balandin-salvador-dali4.html%7Cdeadlink%3Dno%7D%7D
- Ӱлекер:Ru-RU
- ↑ Баландин, 2010, Глава 3. Кошмар кузнечика, с. 120—124.
- ↑ =https://www.rulit.me/books/tajnaya-zhizn-salvadora-dali-rasskazannaya-im-samim-read-47538-58.html%7Ctitle=Читать онлайн «Тайная жизнь Сальвадора Дали, рассказанная им самим» — Дали Сальвадор — RuLit — Страница 58|website=www.rulit.me|access-date=2023-01-06|archive-date=2023-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20230106083028/https://www.rulit.me/books/tajnaya-zhizn-salvadora-dali-rasskazannaya-im-samim-read-47538-58.html%7Cdeadlink%3Dno%7D%7D
- ↑ Llongueras, Lluís. (2004) Dalí, Ediciones B — Mexico. ISBN 84-666-1343-9
- Петряков, Александр Михайлович. Сальвадор Дали. Частная жизнь и творчество. СПб.: Нева, 2005. С. 139
- ↑ Ibid. C. 151.