Леонардо да Винчи

Рувики сайттаҥ
Леонардо да Винчи
итальяндап Leonardo da Vinci
Francesco Melzi - Portrait of Leonardo.png
Энедеҥ чыгарда ады итальяндап Leonardo di ser Piero da Vinci[3]
Чыккан ӧйи кандык айдыҥ 15 кӱни 1452[1][2][…]
Чыккан јери
Божогон ӧйи кӱӱк айдыҥ 2 кӱни 1519[1][2][…] (67 јаш)
Божогон јери
Ороон
Иш-тоштыҥ бӱдӱми художник, инженер, астроном, философ, анатом, математик, скульптор, универсальный человек, архитектор, гражданский инженер, дипломат, изобретатель, композитор, музыкант, физик, физиолог, ботаник, химик, зоолог, карикатурист, учёный, архитектурный чертёжник, дизайнер, бичиичи
Адазы Ser Piero da Vinci[d]
Энези Caterina di Meo Lippi[d]
Кол салганы Изображение автографа

Леона́рдо ди сер Пье́ро да Ви́нчи (итальяндап Leonardo di ser Piero da Vinci; кандык айдыҥ 15 кӱнинде 1452 јылда, Анкиано јуртта, Винчи каланыҥ јанында, Флоренцияга јуук — кӱӱк айдыҥ 2 кӱнинде 1519 јылда, замок Кло-Люседе, Амбуазага јуук, Турень, Франция) — итальян јурукчы, скульптор, архитектор, билимчи (анатом, естествоиспытатель), изобретатель, бичиичи, музыкант, кӱӱчӱмдеечи, Улу Возрождениениҥ кеендигиниҥ эҥ ле јаан једимдӱлериниҥ бирӱзи, «универсал кижиниҥ» јаркынду темдеги (латиндап homo universalis).

Биографиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Бала тужы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Леонардо jаш тужында jаткан тура

Леонардо да Винчи 1452 jылда кандык айдын 15 кÿнинде Винчи деп jаан эмес каланыҥ jанында Анкиано jуртта чыккан, Флоренциядаҥ ыраак jокто[5][6] в «три часа ночи» то есть в 22:30 по современному отсчёту времени[7]. Леонардоныҥ таадазыныҥ дневнигинде, Антонио да Винчи (1372—1468) (кöчÿриш) мынайда бичилген: «Субботто, кандык айдыҥ 15 кÿнинде мениҥ баркым, мениҥ Пьеро уулымныҥ уулы. Уулчакты Леонардо деп ададыс. Оны ада Пьеро ди Бартоломео крестке тÿжÿрген»[8][7]. Оныҥ адазы 25 jашту нотариус Пьеро (1427—1504) ло энези крестьян Катерина болгон[8][9]. Леонардо кичинек тужын энезиле кожо öткÿрген[10]. Адазы удабай укту-тöстÿ бай биленеҥ öскö кижи алган, jе бу биледе бала jок болгон. Пьеро ÿч jашту уулын бойына алып чыдаткан[10]. Энезинеҥ эрте айрылган Леонардо бастыра jÿрÿмине оныҥ сÿрин бойыныҥ jуруктарында кöргÿзерге чырмайган[7]. Бу öйдö ол таадазында jÿрген[7].

Ренессанс öйинде итальян билелерде бойыныҥ балдарыла кожо сурас балдарын азыраары jаҥжыгу болгон. Леонардоныҥ оноҥ ары jÿруминде Винчи каланыҥ кöп jарлу улузы база болуш jетирген.

Леонардо 13 jашту болордо, оныҥ öй энези бала карындап jадала божогон[7]. Адазы экинчи кижи алган, удабай ойто ло jаҥыскан арткан вдовцом[7]. Ол 77 jашка jетире jурген, тöрт катап кижи алган, 12 балалу болгон. Адазы Леонардоны билениҥ керегине (профессиязына) ÿредерге сананган, jе уулы юриспруденцияла jилбиркебеген[10].

Леонардодо эмдиги чилеп öбöкöзи jок; «да Винчи» дегени Винчи каладаҥ дегени. Оныҥ толо ады — итальяндап Leonardo di ser Piero da Vinci, ол «Леонардо, Винчиде господин Пьероныҥ уулы» дегени.

Медузалу куйак керегинде сооjын[тӱзедер | кодты тӱзедер]

«Jарлу jурукчылар, зодчийлердиҥ jурÿми керегинде» деп бичигинде Вазари куучындаган, бир катап таныш крестьянин Леонардоныҥ адазын тегерик агаш куйакты jарандыра будуп берзин деп jурукчы таап берзин деп сураган. Сер Пьеро ол куйакты уулына берген. Леонардо Горгона Медузаныҥ бажын jураар деп шÿÿген, jутпа коркымчылу болзын деп, ол jылан, келескен, курт-коҥысты ккöрÿп jураган. Олорды бириктире jураарда сÿрекей jескимчилÿ де, коркымчылу да jурук боло берген. Леонардо адазына ол куйакты экелерде, адазы коркыган. Сер Пьеро Леонардоныҥ ижин крестьянинге бербей, ордына эски куйак садып берген. Медузалу куйакты ол Флоренцияда jÿс дукатка садып ийген[11]. Кийнинде, ол куйак Медичилерге келишкен, ол jылыйып каларда, а когда он был утерян, Флоренцияныҥ ээлерин тÿймееген калык сÿрген. Кöп jылдар öткон кийнинеҥ кардинал дель Монте Медуза Горгонаныҥ jуругын бичизин деп Караваджого jакыган. Jаҥы талисман Фердинанд I Медичиге сый эдип, оныҥ уулы кижи аларда берген[12].

Сананып эткен эдимдер

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Сананып тапкан эдимдериниҥ (изобретениелериниҥ) тоозы ла Леонардо да Винчи тапкан деп бодоштырулар:

  • Парашют
  • Колесцовый замок
  • Велосипед
  • Танк Леонардо
  • Лёгкие переносные мосты для армии
  • Прожектор
  • Катапульта
  • Робот Леонардо
  • Экилинзалу телескоп

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. 1,0 1,1 BeWeB
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Marani P. LEONARDO da Vinci // Dizionario Biografico degli Italiani (итал.) — 1960. — Vol. 64.
  3. http://mini-site.louvre.fr/trimestriel/2019/léonard_de_vinci/6/
  4. 4,0 4,1 https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11912491s
  5. В Италии в 2019 году пройдут выставки, приуроченные к годовщине смерти Леонардо Да Винчи. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2022. Архивировано кандык айдыҥ 19 кӱни, 2023 јыл.
  6. В ИЕРУСАЛИМЕ ПОКАЗАЛИ КНИГИ, КОТОРЫЕ МОГЛИ ВДОХНОВИТЬ ЛЕОНАРДО ДА ВИНЧИ. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2022. Архивировано кӱӱк айдыҥ 28 кӱни, 2022 јыл.
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Титан эпохи Возрождения. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2022. Архивировано кӱӱк айдыҥ 1 кӱни, 2022 јыл.
  8. 8,0 8,1 Режиссёр, полицейский, кондитер и кузнец: в Италии найдены родственники Леонардо да Винчи. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2022. Архивировано куран айдыҥ 4 кӱни, 2020 јыл.
  9. Леонардо да Винчи — итальянский художник, ученый, изобретатель, универсальный гений эпохи Возрождения. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 2 кӱни, 2022. Архивировано чаган айдыҥ 28 кӱни, 2023 јыл.
  10. 10,0 10,1 10,2 В этот день родились Н.Гумилев, Леонардо да Винчи, Б.Стругацкий
  11. Джорджо Вазари. Жизнеописание Леонардо да Винчи, флорентийского живописца и скульптора (недоступная ссылка). Дата обращения: кочкор айдыҥ 6 кӱни, 2010. Архивировано тулаан айдыҥ 5 кӱни, 2016 јыл.
  12. Махов А. Караваджо. — М.: Молодая гвардия, 2009. — С. 126—127. — (ЖЗЛ). ISBN 978-5-235-03196-8

Литературазы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]