Ередеев, Александр Янганович
| Александр Ередеев | |
|---|---|
| Энедеҥ чыгарда ады | Александр Янганович Ередеев |
| Чыккан ӧйи | тулан айдыҥ 12 кӱни 1937 |
| Чыккан јери | Малая Иня, Онгудайский район, Ойротская автономная область, Западно-Сибирский край, РСФСР, СССР |
| Божогон ӧйи | ӱлӱрген айдыҥ 9 кӱни 2008 (71 јаш) |
| Божогон јери | Горно-Алтайск, Россия |
| Гражданство |
СССР  Россия |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | ӱлгерчи, прозаик, детский писатель, журналист |
| Кайралдары ла премиялары |
 |
Александр Янганович Ередеев (тулаан айдыҥ 12 кӱни 1937, Кичӱ Ийин — кӱчӱрген айдыҥ 9 кӱни 2008, Горно-Алтайск) — поэт, прозаик, журналист, СССР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы (1969), РФ-тиҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи (1996), Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2007). Сӧӧги — тодош.
Биографиязы
Алтайым барда, мен де бар,
Кеендикте јолыс ӧзӱмдӱ.
Албатым барда, мен де бар,
Келетен ӱйебис ӧзӱмдӱ.
А.Ередеев
Кӧскӧ кӧрӱнер болуп артканы А.Ередеевтиҥ јилбилӱ ле бай чӱмделгези - албаты-јонго таркаган бичиктери. Ол бичиктердиҥ кажызы ла јӱрӱм керегинде сӱӱнчилерле, кайкалдарла, ачурканыжыла, ижемјиле сырмап айткан элбек ле тереҥ куучын. Мында алтай јадын-јӱрӱм, улус ла алтай тил. А.Ередеевтиҥ чӱмделгези керегинде ас айдылган, бичилбеген эмес. Оны школдордо ӱренгилейт, ол калык-јонныҥ санаа-кӱӱнинде, бичилгенинде шиҥип калган. (Э.Палкин)
Александр Янганович ЕредеевГТРК «Горный Алтай»-дыҥ радиокорреспонденти болуп, 30 јылдаҥ ажыра иштеп салган.
Александр Янганович Ередеев 2008 јылда кӱчӱрген айдыҥ 9 кӱнинде 71 јаштуда Улалуда jaдa калган.
Јайаандык ижи
Александр Ередеев ӱлгерди Улалуныҥ зооветтехникумыныҥ студенти болголокто бичип баштаган. Чӱмдемел ижиниҥ јылдарында jupмe кире ӱлгерлик, поэмалык ла куучындарлу јуунтылары кепке базылган. Баштапкы поэтикалык ӱлгерлӱ јуунтызы «Эзлик» (1961). Ол прозаныҥ да, поэзияныҥ да бичиктериниҥ авторы: «Ады јок чечектер» (1963), «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы» (1974), «Јеримнин талазы» (1987), «НЛО ло Айлан куучындар ла ӱлгерлер» (1998), «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы» (2007). Оныҥ кӧп чӱмдемелдери, темдектезе, «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы (орустап Маленький парашютист)» (1978) Н. Черкасовтыҥ кӧчӱргениле, «Зарница» (1979), «Любопытный ветерок» (1981) И. Фоняковтыҥ кӧчӱргениле орус тилле, Москва ла Барнаулда кепке базылгандар. Орус тилле И. Фоняковтыҥ «Звуки солнечной земли» (1988), деп кӧчӱрме јуунтызы чыккан.
2009 јылда Алтын-Туу издательство «Сургулјын» деп, јаан јуунты чыгарган.
Александр Ередеев балдардыҥ бичиичизи болуп јат. Оныҥ кӧп чӱмдемелдери ӱредӱниҥ бичиктерине кирген, кезик ӱлгерлери кожоҥдор болуп барган. Автор аҥ-куштыҥ ла уй-малаштыҥ кылыгын, алтай албатыныҥ јадын-јӱрӱмин, јаҥын (нравы и обычаи) кайкамчылу ла јарт бичип јат. Оныҥ чӱмдемелдери албатылык (национальный) кӧрӱмиле, јӱрӱмниҥ учурыла (философией) башкаланат.
Чӱмдемел иштери
Кӧп чӱмдемелдери балдарга учурлалган[3]
- Сургулjын орус. Отражение
- Алтай литература : 5-6 кл. хрестоматия = Алтайская литература для 5-6-х классов
- Ады jок чечектер : (куучындар) орус. Цветы без названия
- Чертишке орус. Дети нашей деревни 1963
- Jеримниҥ талазы = Просторы моей земли 1971
- Комыс = Комус 1987
- Зарница : Стихи и поэма 1972
- НЛО ло Айлан : куучындар ла ӱлгерлер = НЛО и Айлан 1976
- Jайлуныҥ лириказы = Яйлинская лирика1998
- Сыгынныҥ ӱни = Голос марала1968
- Бошпонок 1979
- Салымныҥ кӱрмеги : куучындар = На перекрестке судьбы 2009
- Алтай литература : 5-6 кл. ке* Бошпонок = Бошпонок 1966
- Сургулjын = Сияющая нить хрестоматия = Алтайская литература 1989
- Алтай литература : 5-6 кл. хрестоматия = Алтайская литература для 5-6-х классов 1970
- Эзлик = Эзлик
- Маленький парашютист : Для детей 1961
- Кӧзимниҥ чогы = Свет моих глаз 1978
- Звуки солнечной земли : Стихотворения и поэмы (1983)
- Алтай литература : 5-6 кл. хрестоматия = Алтайская литература для 5-6-х классов 1988
- АБЫЗЫНДУ ЈАЙ. орус. Удивительное лето. Сказки. (2022)
Тизим
- Эзлик: ӱлгерлер. — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1961. — 39 с.
- Ады јок чечектер (орус. Цветы без названия): куучындар. — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1963. — 31 с.
- Быркырууш чечектин ак парашюту уулы (орус. Маленький парашютист, сын одуванчика). — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1974. — 30 с.
- Јеримнин талазы (орус. Просторы моей земли: стихи и поэма/ А. Я. Ередеев). — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1987. — 224 с.
- НЛО ло Айлан куучындар ла ӱлгерлер. — Горно-Алтайск: Уч Сумер, 1998. — 143 с.
- Быркырууш чечектин ак парашютту уулы. — Горно-Алтайск: Солоны, 2007. — 30 с. — ISBN 978-5-903447-03-9
- Звуки солнечной земли: Стихотворения и поэмы / Перевод с алт. И. Фонякова. — М.: Сов. Россия, 1988 — 79 с.
- Сургулјын: лирика, куучындар, чӧрчӧктӧр. ― Горно-Алтайск: Алтын-Туу, 2009. ― 459 с.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
Кайралдары
- Россия Федерация культуразыныҥ кӱндӱлӱ ишчизи (1996)
- Алтай Республиканыҥ эл бичиичизи (2007)
Кереес
Литература
Ајарулар
- ↑ Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 26—27.
- ↑ Ередеев А.Я. Министерство РА
- ↑ А.Я.Ередеев. Суберленинка.ру
Тайантылар
- Ередеев Александр Янганович — Биография
- Государственная архивная служба Республики Алтай; Национальная библиотека Республики Алтай: Календарь юбилейных и памятных дат Республики Алтай. 2002 год. — Горно-Алтайск, 2002
- Бичиичи, ӱлгерчи Александр Янганович Ередеевтиҥ 80 јажына учурлай
- Эрјинелӱ эмил (Кычырар бичик) — с.70-99