Дали, Сальвадор

Рувики сайттаҥ
Сальвадор Дали
кат. Salvador Dalí i Domènech
Фото Карла ван Вехтена, 29 ноября 1939
Фото Карла ван Вехтена, 29 ноября 1939
Энедеҥ чыгарда ады исп. Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech
Бÿткÿл ады Сальвадор Доменек Фелип Жасинт Дали-и-Доменек
Псевдонимы Dali, Salvador и Dalí Domènech, Salvador
Чыккан ӧйи кӱӱк айдыҥ 11 кӱни 1904(0005-11-1904)[1][2][…] или кӱӱк айдыҥ 21 кӱни 1904(0005-21-1904)[3]
Чыккан јери
Божогон ӧйи чаган айдыҥ 23 кӱни 1989(0001-23-1989)[4][1][…] (84 јаш)
Божогон ӧйи
Страна
Супруга Гала Дали[d]
Жанр натюрморт[d][8], жанровая живопись[d][8], портрет[d][8], пейзаж[d][8], аллегория[d][8] и религиозное искусство[d][8]
Учёба Школа изящных искусств Сан-Фернандо, Мадрид
Стиль сюрреализм, дадаизм, кубизм
Кайралдары ла премиялары
Большой крест ордена Карлоса III Большой крест ордена Изабеллы Католической золотая медаль Туристических заслуг
медаль Парламента Каталонии
золотая медаль «За заслуги в изобразительном искусстве»
Сайт salvador-dali.org​ (англ.)
Кол салганы Изображение автографа
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Сальвадо́р Дали́ (толо ады —Сальвадор Доме́нек Фелип Жасинт Дали-и-Доме́нек, маркиз де Дали де Пу́боль, кат. Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech, Marqués de Dalí de Púbol, исп. Сальвадор ДалиSalvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech, Marqués de Dalí y de Púbol; 1904 јылда кӱӱк айдыҥ 11 кӱнинде , Фигерас — 1989 јылда чаган айдыҥ 23 кӱнинде, ондо ло) — испан јурукчы, график, скульптор, режиссёр ло бичиичи. Сюрреализмде эҥ јаркынду јурукчы.

«Андалузский пёс», «Золотой век» деп кинолор согорында турушкан (режиссёр — Луис Бунюэль), «Заворожённый» (режиссёр — Альфред Хичкок). « Сальвадор Далиниҥ јажытту јӱрӱми, бойы куучындаган» деп бичиктиҥ авторы (1942), « Бир генийдиҥ дневниги» (1952—1963), Oui: The Paranoid-Critical Revolution (1927—1933) ле эссе «Анжелюс Миллениҥ кородошту соојыны».

Биографиязы

[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јаш тужы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Фигераста Гала ла Сальвадор Далниҥ музей-туразы

Сальвадор Дали Испанияда 11 мая 1904 јылда кӱӱк айдыҥ 11 кӱнинде, Фигерас калада, провинция Жиронада, аргалу-чакту нотариустыҥ билезинде чыккан. Каталонец укту болгон. Оныҥ сыйны, Анна Мария Дали (6.01. 1908 — 16.05. 1989), јаан аказы (12.10.1901 — 1.08 1903), ол менингиттеҥ божогон[9].

В детстве Дали јаш тушта шыраҥкай, је токтобос, кылыкту, бажына чыгар арга јок бала болгон[10]. Чӧрчӧктӧп, кылыктанып, тӧгӱнденип, кырдаланып, керектеген немезин ал соготон болгон.

Кӧп тоолу комплекстер ле фобияларлу, темдектезе, секирткиштеҥ коркыыр (кузнечик)[11], школдо балдарла таныжып ойноорго, нӧкӧрлӧжӧргӧ мындый ӧчӧш, тескери, баштак ла калју кылыгы бербейтен. Саҥ башка уулчак болгон. Јаҥыс класстыҥ балдары оны сӱӱбейтен, ачындырып, секирткишти јиткезине салып, ый-сыгытка кийдиретен.

Кийнинде ол керегинде бир бичигинде куучындаган. («Тайная жизнь Сальвадора Дали, рассказанная им самим»)[12].

Дали јуранарына муниципал художественный школдо ӱренген. 1914 јылдаҥ ала 1918 јылга јетире ӱренген јери Академия братьев ордена маристов в Фигерасе болгон. Јаш тужыныҥ бир нӧкӧри футболист (Барселона) Хосеп Самитьер болгон. 1916 јылда Рамон Пишо́ныҥ билезиле кожо, каникулга Кадаке́с деп кала јаар барып, ондо эмдиги ӧйдиҥ искусствозыла танышкан.

Јиит тужы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1921 јылда 47 јаштыҥ ичинде энези јаан орудаҥ јада калган. Дали тыҥ карыккан. Ол ло јылда Дали Сан-Фернандодо Королевский академия изящных искусствка кирген. Экзаменге белетеген јуругы ӧткӱре кичинек деп адазына јетиргендер, адазы уулына айткан. Сальвадор ӱч ле кӱнниҥ туркунына меҥдебестеҥ јаҥыдаҥ јураган. Адазы канча јылга уулыныҥ кылыгынаарайдаҥ чыдажып јӱрген кижи санааркаган. Учы учында Дали јурук белен деген. Ӱредӱчилер бийик чыҥдыйлу эдилген иш дейле, оны академияга ӱредӱге алган.

1922 јылда Дали «Резиденцияга» (исп. Residencia de Estudiantes) барган, ол Мадридте јайалталу студенттердиҥ общежитиезине јадып, ӱредӱзин баштаган[13]. Ондо Дали Луис Бунюэльле, Федерико Гарсиа Лоркала, Педро Гарфиасла танышкан. Фрейдтиҥ иштерин јилбиркеп кычырган. 1926 јылда ол Академиянаҥ ӱредӱчилерине бийиркеп, јаман кӧргӧн деп чыгара сӱрдӱрген. за высокомерное и пренебрежительное отношение к преподавателям. В том же году он впервые едет в Ол ло јылда ол баштапкы катап Париж барып, Пабло Пикассоло танышкан. 1929 јылда Бунюэльле кожо «Андалузский пёс» деп сюрреалистический фильм эдеринде турушкан.

Ол ло тушта баштапкы катап Галага туштаган. Поль Элюар нӧкӧриниҥ ӱй кижизин былаап алган учун, оныҥ портредин «компенсация» эдип јураган.

Јиит јылдары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Дали 1934 јылда

Дали текши јарлу боло берген. Адазыла ачынышкан. Јурукчыныҥ провокациялу, эпатажный, коркымчылу кылынганын аайлаар арга јок болгон. Кийнинде, јажы јаанап ол адазы керегинде јылу сӧстӧр бичиген («Дневник одного гения»).

1934 јылда ол Галала биригип јурт туткан[14]. Бу ла јылда СШАга баштапкы катап барган[15].

США-да јӱрӱми[тӱзедер | кодты тӱзедер]

1940 јылдаҥ ала 1948 јылга јетире Экинчи телекейлик јуу ӧйинде Дали Галала кожо США-да јаткан.

1942 јылда беллетризованный автобиография «Тайная жизнь Сальвадора Дали» деп бичик чыгарган. Ол Уолт Диснейле кожо иштеген. Дали режиссёр Альфред Хичкокло «Заворожённый» деп киноныҥ декорацияларын јазаган.

Орто јажы ла јаандай берген тужы[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Сальвадор Дали со своим оцелотом по кличке Babou в 1965 году
Сальвадор Дали 1972 јылда

Испанияга јанып келеле Дали кӧп лӧ сабада Каталонияда јаткан.

1958 јылда Жирона деп испан калада ӱйи Галала кожо венчание эткен.

1965 јылда Париж келип, выставкаларыла, эпатаж кылынганыла кайкаткан. Гала бажынаҥ ала ого болужып, јуруктарын садыжып туратан. Экӱниҥ ортодо јӱрӱм тегин эмес, кӱч ле болгон. Гала кату кылыкту, эдер-тудар келин болгон, ӧгӧниниҥ арлык-берлик кылыгына кӧрӧ. Гала оныҥ мастерскойыныҥ ичин ӧрӧ салып, айры-тейри Дали чачып салган холст, будук, сувенирлерди эптеп салатан.

1968 јылда Дали Галага Пуболь деп замок садып берген. 1981 јылда Дали Паркинсонло оорыган. 1982 јылда Гала божогон.

Калганчы јылдары[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Файл:Mogila Dali.JPG
Далиниҥ сӧӧги салынган кыпта стенеде доско

Ӱйи божогон кийнинеҥ Дали депрессияга кирген. Јуруктарында толтыра кунук. Паркинсон оору Далиге јуранарга бербейт. Калганчы ижи («Петушиные бои») тегин ле тыйрык чийӱлер.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  • 1969—1979 — Коллекция Клота — 44 кӱлер статуя, јурукчы Порт Лигатта айлында јазаган.
  • Дон Кихот отуры

    Дон Кихот отуры

  • Гала кöзнöктö

    Гала кöзнöктö

  • Gala Gradiva

    Gala Gradiva

  • Ады бÿдÿрилген

    Ады бÿдÿрилген

  • Космический слон

    Космический слон

Ајарулар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
  1. ↑ 1 2 Salvador Dalí (англ.) — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  2. ↑ Salvador Dali // Kunstindeks Danmark (дат.)
  3. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek, Österreichische Nationalbibliothek Record #118523481 // Gemeinsame Normdatei (нем.) — 2012—2016.
  4. ↑ Salvador Dalí (нидерл.)
  5. ↑ Museum of Modern Art online collection (англ.)
  6. ↑ Дали Сальвадор // Большая советская энциклопедия (орус.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  7. ↑ 1 2 The Fine Art Archive
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 RKDartists (нидерл.)
  9. ↑ Баландин. Сальвадор Дали
  10. ↑ 23 января 1989 — День памяти Сальвадора Дали |
  11. ↑ Баландин, 2010, Глава 3. Кошмар кузнечика, с. 120—124.
  12. ↑ Читать онлайн «Тайная жизнь Сальвадора Дали, рассказанная им самим»
  13. ↑ Llongueras, Lluís. (2004) Dalí, Ediciones B — Mexico. ISBN 84-666-1343-9
  14. ↑ Петряков, Александр Михайлович. Сальвадор Дали. Частная жизнь и творчество. СПб.: Нева, 2005. С. 139
  15. ↑ Ibid. C. 151.

Тайантылар

[тӱзедер | кодты тӱзедер]
Алган јери - "https://alt.ruwiki.ru/w/index.php?title=Дали,_Сальвадор&oldid=103698"