Алтай кереестер
Алтай кереестер (Алтайские памятники) — јебрен культураныҥ кереестери VIII чак . э. озо—I чак б. э.
Шиҥдегени
1713 јылда «бугровщиктер» (сӧӧктӧрдиҥ тонокчылдары) тапкан Петр I каанга једишкен. Олордоҥ «Петр I каанныҥ сибирский коллекциязы» јуулган. Экспедициялар аткарылган, олорды башкарган билимчилер Г. Ф. Миллер (1733 ле 1744), П. С. Паллас (1770). 1865 јылда билимчи-тюрколог В. В. Радлов[1] «Берел» курганды шиҥдеген (Бухтарма бажы), 1911 јылда А. В. Андрианов — кӧчкӱндердиҥ сӧӧктӧри Аккайнар (Кӱнчыгыш-Казахстан облас) Черновая, Солнечные Белки, Майемер Кӱнбадыш Алтай, 1927 јылда С.И Руденко — Катонкарагайда, 1956—1965 јылдарда С. С. Сорокин Берелде, Курты (Алматы область), Катын ла Кумай јурт. 1997 јылда Кӱнчыгыш-Казахстанла экспедицияны З. Самашев алтай кереестерди шиҥдеерин улалткан.
Кургандардыҥ јартамалы
Сӧӧкти јууган ритуал ла ондо табынтылар аайынча алтай кереестер 4 периодко бӧлинет: Куртинский (VIII—VII чч. б. э. озо), Майемерде (VII—VI чч. б. э. озо), Пазырыкта (V—III чч. б. э. озо) ло Кулажорганда (III чак б. э. озо—I чак б. э.).
Куртин периодтыҥ кургандарында (Бухтарма сууныҥ бажы) сӧӧги јуулган кижи сол келтейине салынган, колдоры ла буттары бӱктелген, бажы тӱндӱк-кӱнбадыш јаар салынган. Будында — аттыҥ сӧӧги.
Майемердиҥ кургандарында (Нарын сууныҥ бажында) сӧӧк белинде јадат, колы буды тӱс салынган. Ороо досколорло кыпталган. Сӧӧксалгышты айландыра таштарла чеден салынган. 1997 јылда Майемерде ӱй кижиниҥ сӧӧги табылган, јӱрген ӧйи 803 јыл б. э. озо, јанында — саадак ла јес башту согоон ло о.ӧ. немелер.
Пазырыктыҥ кургандарында (Берел период) табылган эдимдер кӱлер ле јестиҥ ордына темир келгенин керелейт.
Кулажоргы периодтыҥ кургандарында табылган петроглифтерде аҥдар, мӱркӱттер ле јуҥмалар јуралган.
Алтай кереестер сакский культура Алтайда болгонын керелейт.
Ајарулар
Литература
- Киселёв С. В., Алтай в скифское время // ВДИ. 1947, № 2;
- Сорокин С. С., Памятники ранних кочевников в верховьях Бухтармы: Археологический сборник, М.—Л., 1966;
- Большой Берельский курган. Полное издание материалов раскопок 1965 и 1959 г. Труды Государственного Эрмитажа, т. 10, 1969;
- Степная полоса Азиатской части СССР в скифо-сарматское время, М., 1992;
- Алтайские памятники // Казахстан. Национальная энциклопедия (орус.). — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — ISBN 9965-9389-9-7. (CC BY-SA 3.0)
Тайантылар
При написании этой статьи использовался материал из издания «Казахстан. Национальная энциклопедия» (1998—2007), предоставленного редакцией «Қазақ энциклопедиясы» по лицензии Creative Commons BY-SA 3.0 Unported.