Јайаачы
Јайаачы (орус. Дьайачы) — алтай мифологияда ӱстӱги јайаачы, јӱрӱмди ӧлӱмди јайаган, онызы јайаачы деп адында јайаган дегени.
Јайаачы (бир канча версияда) теҥериниҥ ӱчинчи, тӧртинчи, бежинчи кадында јӱрер. Камдардыҥ мистерияларында Јайаачы Ада-Јайаачы эмезе Эне-Јайаачыга баштанат. Эне-Јайаачы не болорын озодоҥ билип — эмдиги ӧй лӧ келер ӧйдӧ не болорын айдар кудай. Ол Ӱлген кудайдаҥ баланыҥ-суузын кудын (души-зародыши детей), улуска беретен.
Бала-барка јок улус, Јайаачы бербеген дежер. Ол улустыҥ сӱри, куды айрыларын база башкарат, сӱри айрылган кижи божоор, божогон улусты бичикке бичиир. Келер ӧйдӧ кам болор улусты ол база «сабыр бичикке» бичиир. Оныҥ учун кезик камдар (темдектезе, телеут) тӱҥӱрине бичиктиҥ темдегин јурайтан экче, эмезе тыйрык чийӱлер. Качан кижи чыгар тушта, Ӱлген Кудай уулына Јайыкка јакарат. Онызы, адазыныҥ сӧзин угуп, Јайаачыны бала чыгарын молјойт, СӰт-кӧлдӧҥ, тын алып, јаҥы чыккан кижиге берип, оны бастыра јӱрӱмине корулайт. Је Эрлик, кижиниҥ чыкканын билип, ого кӧрмӧстӧр ийип јат, бастыра јӱрӱмине олор оны айланат. Экилези кижиниҥ јӱрӱмин кӧстиҥ алдында тудат. Јайаачы оныҥ бастыра јакшы керектерин ајарып бичит, кӧрмӧс дезе, оныҥ јаман кылыктарын. Качан кижи божозо, кӧрмӧс оны јердиҥ јети кадына аппарат, ондо оны јаргылап јат. Кижиниҥ јакшы эткен керектери кӧп болзо, оныҥ сӱнеезин Јайаачы јер алдынаҥ чыгарат. Бастыра јӱрӱмине кӧп јаман керектер эткен болзо, оны јер-тамыга тӱжӱрет.