Чунижеков, Чалчык Анчинович
| Чалчик Анчинович Чунижеков | |
|---|---|
 | |
| Чыккан ӧйи | 1898 јыл кӱчӱрген айдыҥ 10-чы кӱни |
| Чыккан јери | Алтыгы Куйум, Чамал аймак, (эмдиги Алтай Республика) |
| Чыккан јери | 1973 јыл |
| Место смерти | Горно-Алтайск |
| Гражданство | СССР |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | фольклорист, бичиичи |
| Язык произведений | алтай тил |
Чунижеков, Чалчик Анчинович (1898 јыл кӱчӱрген айдыҥ 10-чы кӱни, Алтыгы Куйум, Чамал аймак, Алтай Республика — 1973 јыл, Горно-Алтайск) — алтай бичиичи ле ӱлгерчи, албаты оос чӱмдемелдерин јууган[1]. Сӧӧги мундус.
Биографиязы
1898 јылда кӱчӱрген айдыҥ 10-чы кӱнинде Куйум јуртта Эликманар аймакта Ойрот автоном областьта (эмдиги Чамал аймак Алтай Республика) крестьян кижиниҥ билезинде чыккан — агашла узанар плотник[2]. Оныҥ адазы, Анчы Бектенекович, Ӱстӱги-Куйум јуртта «Завет Ленина» колхозтыҥ председатели болгон (1920—1930), јарлу адаручы (1930—1940), геологический экспедициялардыҥ јол баштаачызы болгон (1936—1960). Флюорит, магниевый руда табарын болушкан. Анчы Бектенекович албатыныҥ оос чӱмдемелдерин јууйтан болгон. Бала-баркызына дневниктери ле јууп бичиген тазыл-тамырын, угы тӧзин бичигенин артыргыскан.
Чалчык Анчинович 1916 јылда церковно-приходской школдыҥ ӱч клазын Куйумда божоткон. Оноҥ ары ӱренер арга јок болгон. 1925 јылда Чунижеков Совпартшколго кирген. Је ол оорыйла, ӱренбей Куйумдӧн јанган.
Чалчык Чунижеков баштапкы ӱлгерлерин 1925 јылда бичип баштаган. 1926 јылда областной газетте «Кызыл Ойрот» (Алтайдыҥ Чолмоны) «Коголуш» деп баштапкы бичимели чыккан, Чамалда совхозко баштапы трактор келген, ондо алтай кижи Коголушев иштейт. Чунижеков сӱреен кайкаган, јалтанбас тракторист керегинде ӱлгер бичиген.[3]
Калганчы јылдарда Чалчык Анчинович улай ла областной газетле колбу туткан, редакцияга јаҥы ӱлгерлерин аткаратан. Јурттыҥ корреспонденти болгон.
Тӧрӧл јуртында сельсоветтиҥ секретари, колхозтыҥ чотободы болгон.
1928 јылда Чунжеков јазаган алтай чӧрчӧктӧрдиҥ јуунтызы чыккан «Тӱлкӱ ле ӧбӧгӧн» («Старик и лисица»), «Саҥыскан» («Сорока»), «Сыгырган ла тӱлкӱ» («Лиса и сеноставка»). 1934 јылда Чалчык Чунижеков Павел Кучиякла кожо Кӱнбадыш Сибирдиҥ бичиичилериниҥ конференциязында Новосибирскте Ойрот автоном областыҥ делегаттары болуп турушкан[4].
1938 јылда облисполкомдо ӧткӧн курстардыҥ кийнинеҥ «Кызыл Ойрот» газеттиҥ (Алтайдыҥ Чолмоны) редакциязына иштеерге ийген. 1938 јылдаҥ ала 1958 јылга пенсияга јетире Чунжеков «Алтайдын Чолмоны» газеттиҥ редакциязында иштегенА. И. Анохинниҥ адыла адалган эл музей.
Чалчык Чунижековтыҥ баштапкы бичиги «Чöрчӧктӧр» (орус. сказки) Я. Ябыковло кожо 1941 јылда чыгарган. 1947 јылда бичиген «Туујы» деп поэмазында эл кайчы Н. У. Улагашев керегинде бичиген болгон[5].
Туулу Алтайда баштамы класстардыҥ ӱренчиктерине кычырар бичиктеринде бичиичи Чалчык Чунижековтыҥ бичимелдери кирген. «Јаркынду јолдо» деп јиит ӱредӱчи керегинде очерк Чунжековтыҥ «Бичигенимниҥ талдамазы» деп јуунтызына кирген (1959).
«Мундузак» деп автобиографиялык повестьте (А.Китайников орус тилге кӧчӱрген, 1964) бичиичи Алтайда совет јаҥныҥ баштапкы јылары тушта јӱрӱм керегинде бичиген, 1962.
СССР бичиичилериниҥ Бирлигиниҥ турчызы 1951 јылдаҥ ала[6]. Ч. А. Чунижековтыҥ баркызы — ӱлгерчи Мергэн Семёнович Челтанов Чунижековтордыҥ билезиниҥ јайаандык ижин уулалтат.
Кайралдары
.jpg)
- «Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйинде једимдӱ ижи учун 1941—1945» медаль («За доблестный труд в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг.» медаль)
- «За трудовую доблесть» деп медальла кайралдаткан.
Эземи
- Горно-Алтайск калада бир оромды Чалчык Анчинович Чунижековтыҥ адыла адаган[7].
- Ч. А. Чунижеков јаткан турага кереес доскозы тагылган.
Бичимелдери
Чунижеков, Чалчик Анчинович. Лиса и сеноставка [Текст] : Алт. сказки : [Для детей] / [Перевод с алт. К. Козлова]; [Ил.: И. Ортонулов]. — Горно-Алтайск : Алт. кн. изд-во. Горно-Алт. отд-ние, 1973. — 32 с. : ил.; 21 см.