Палеопарк
| Палеопарк | |
|---|---|
 | |
| Баштапкы јетирӱлер | |
| Тӧзӧлгӧн ӧй | 2015 |
| Турган јери | |
| 51°29′30″ с. ш. 85°58′50″ в. д.HGЯO | |
| РФ субъекти | Алтай Республика |
| Кала | Эликманар |
Палеопарк — јебрентиктиҥ паркы. Зкспонаттардыҥ тоозыла Сибирде јаан деген палеонтологиялык музей, билимдик-просветительный ойынду кӧрӱ Чамал аймакта Эликманар јуртта, Алтай Республика[1].
2015 јылда кичӱ изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде новосибирский палеонтолог Игорь Евгеньевич Гребнев ачкн[2].
Тӱӱкизи
Игорь Гребнев, археозоолог, РАН СО археология институттыҥ ишчизи 20 јыл кайра коллекция јууп баштаган. Ол Јопон јерине јорык јӱреле, 1992 јылда с выставкой а трогонтериев слонныҥ скелет-сӧӧк-тайагыныҥ кӧрӱзине туштап, јопондор јебрентикти кайкап, оны чеберлегенин кӧрӱп, база музей ачар санаага келген. Јанып келеле, Гребнев институтты ондый музей тӧзӧзин деп баштаҥкай эдерде, институт мойногон. 1994 јылда ол институттаҥ чыгып, парк ачар бу идеязын бӱдӱрген.
Ол кӧп региондорды талдап, Новосибирск каланы база сананган, је учында Алтайга токтоп, туристтер болорын келиштирип, 2014 јылда парк тудар јер садып алган. Кадын 2014 јылда кӧпчиирде јаҥыс оныҥ музейиниҥ јерин суу албаган. Бир јылдаҥ, 2015 јылда, палеопарк ачылган. Бажында ол музей естественной истории деп адалган, је туристтерди «музей» деп сӧс јилбиркетпеген. Онойдо «палеопарк» — «јебрентиктиҥ паркы» боло берген.
«Мен, нениҥ де учун бистиҥ ӧткӧн ӧйди керектебезисти јоголтор кижи болойын деп санангам, јопондор чылап јебрентикке чебер болорын керексип, мамонттыҥ сӧӧктӧрин кӧрӧргӧ балдарын экелип, сакып туруп кирзин деп санаа келген. Онойдо озогызын тоор — кижиликтиҥ озогы ӧйлӧрин, Јерди кичееп — кижини чын јанына улаар амаду болгон», — деп, Гребнев јартаган.
Аҥылу текст (орус.)[кӧргӱзерјажырар]"Почему-то я решил, что буду тем человеком, который изменит наше безразличие к прошлому, мне так хотелось привнести это трепетное отношение японцев к любой древности, когда ради того, чтобы посмотреть на скелет мамонта, приводят детей, стоят в очереди. Так воспитывается отношение к прошлому — к прошлому человечества, Земли — это дает позитивное начало для воспитания человека в правильном направлении", — поясняет Гребнев.
Јурамалы
Тӧрт јаан бӧлӱк:
Минералогиялык бӧлӱк «Таштыҥ ичинде чок»
Музей ичиле јорык минералдардыҥ кӧрӱзинеҥ башталат, олор Јер ӱстинде тындулар јок тушта табылган. Ӧнӧтийин бӱрӱҥкӱйлеткен кыпта, баштап кӧрзӧҥ тегин ле таштарды ультрафиолет чокторло јарыдып, олордыҥ ӧҥдӧриниҥ јаражын кӧргӱзет. Коллекция јаҥыс Алтай регионныҥ геологиялык байлыктарын эмес, онойдо ок планетаныҥ ӧскӧ дӧ толыктарыныҥ таштарын кӧргӱзет. Јаҥы кожылгандарыныҥ ортодо таш болуп калган јебрен агаштардыҥ кезинтилери ле копролиттер — јебрен тындулардыҥ таш болуп калган богы.
Палеонтологиялык павильон
Эҥ ле јаан оборлу тындулар, качан да Јерде јӱрген музедиҥ эҥ јаан бӧлӱгинде турат. Мында скелеттердиҥ уникал коллекциязы турат, ӧткӱре узак ӧйдиҥ периодторы кирет — палеозой эранаҥ ала четвертичный период кайнозойго јетире. Келген улус башка оборлу динозаврлар, тӱктӱ носорогтор, саблятиштӱ барлар, мамонттор, куйлардыҥ айулары ла о.ӧ. јебрен тындулардыҥ.
Мында сыны сегис метр стегодонныҥ скелет-сӧӧктӧрин кӧрӧр арга бар, бийиги беш метрдаҥ артык слондор ло мамонттордыҥ ӧткӱре јаан ӧбӧкӧлӧрин кӧрӧр арга бар. Таш болуп калган талайдыҥ тындулары: аммонит, јебрен балыктар ла трилобит, палеозойдыҥ байлык фауназын керелейт.
Археологиялык парк теҥериниҥ алдында
Археологиялык экспозиция ару кейде тышкары, мында Туулу Алтайдыҥ археологиялык кереестери, улустыҥ јебренге ырааган культуразыла тудуш. Тӧс јерде Пазырыктыҥ кургандарыныҥ табынтыларына тӱҥейлеген этимдер. Кӧрӱп келген улус курганныҥ ичине кирип, јуучыл кеп-кийимин кийген јебрен сӧӧксалгыш, айландыра керектӱ немелери: тойбалкаш ла агаш айак-чанак, јарангуштар, јурукчы-ус Айдана Тадыкинаныҥ кийис кебистери.
Таш кезерлердиҥ садын эдер амаду бар («Сад каменных баб»), башка бӱдӱм сӧӧксалгыштар, аҥ јуралган таштар ла ташта јурамалдар, бу региондо археологиялык табынтыларды комплексте кӧргӱзер.
Этнографиялык бӧлӱк «Калганчы јарталбагандар» Культурно-этнографиялык экспозиция келген айылчыларды телекейдиҥ башка-башка калыктарыныҥ јаҥжыккан јадыныла таныштырат. Папуаныҥ культуразы — Јаҥы Гвинеяда. Мында ритуал масклар, јепсел, кӱӱлик ойноткылар, тудунар кабынар эдим ле папуастардыҥ кудай культыныҥ эдимдери. Музей Африканыҥ культуразын база кӧргӱзер.
Турган јери
Горно-Алтайсктаҥ Чуйдыҥ трагыла Себи-Оозында белтирге јетире (62 км), сол јанына бурып, Чамал трассага кирер 32 километр Эликманар јуртка јетире барар.
Палеопарк Эликманар јуртта Чамал аймакта Алтай Республикада, јуртка кирзе ле сол јанында, Горно-Алтайсктаҥ барза, јолдыҥ сол јаны.