Караколдыҥ культуразы
Караколдыҥ культуразы кӱлер чак | ||||
|---|---|---|---|---|
| Географиялык регион | Сибир | |||
| Јери | Туулу Алтай | |||
| Ӧйи | II муҥ б. э. озо | |||
| Ээленгендер | Самодийлер | |||
| Преемственность | ||||
|
||||
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | ||||
Караколдыҥ культуразы — археологиялык культура. Кӱлер чак Туулу Алтайдыҥ јеринде.
III-чи чактыҥ учы — II-чи муҥјылдыктыҥ бажында б. э. озо Озерной, Каракол, Беш-Ӧзӧк кереестерле кӧргӱзилген. Кайада јураган јуруктар ла айландыра ташла чедендеген кургандар. Таш кайырчактарда салынган сӧӧктӧр, кезиктери тегин јерде ороолордо, јаан таш плиталарла кечире салынган[1].
Бу культураныҥ башказы јуруктарда: башка-башка ӧҥдӱ орус. (разноцветный, полихромный) таш кайырчактарды кызыл, кара ла ак будукла јураган, улуска бӱдӱштеш, амадайлу, јуҥнаҥ эткен короналу, мӱӱстӱ, кийими јарандырылган. Караколдыҥ культуразын 1985—1986 јылдарда Карагол јуртта, Оҥдой аймакта шиҥжӱӱчилер А. П. Погожева и В. Д. Кубарева тапкан, археологиялык культура деп В. И. Молодина 1991 јылда темдектеген.
Каракол культура ла Афанасьевский культура бир ӧйдӧ болгон.
Археологиялык казынтылар
Караколдыҥ таш сӧӧк салгыштары (гробницы) Туулу Алтайдыҥ јеринде кӱлер чак 3-неҥ 2-чи муҥјылдыктыҥ б.э. озо ӧткӧн. Тудунар — кабынар не неме, јепсел, јарангыштар кӱлердеҥ эдилген, оныҥ учун Кӱлер чак деп адалат.
Алтайда кӱлер чакта јаткан улусты археологтор Афанасьевский ле Каракол культура деп айдат. Кӧп ӧй ӧткӧн ол туштаҥ ала, оныҥ учун бис билбезис ол улус бойын кем деп аданган, археологтор олорды табылган јериниҥ адыла адайт. Кереестер Буландык (Озерной), Каракол, Беш-Ӧзӧктиҥ сӧӧк салгыштарыныҥ ӱстинде таштаҥ, јердеҥ эдилген кургандар, айландыра чедендер, јердиҥ ӱстинде кӧринбес сӧӧктӧр учурайт. Каракол јуртта Оҥдой аймакта 1985-1986 јылдарда, археологтор сӧӧк салгыштарды табып шиҥжӱӱлеген. Јууган улусты таш плитанаҥ эдилген кайырчактарга салган, ичи јанында башка-башка ӧҥдӱ минерал будукла јуруктар јуралган.
Каракол культураны сӧӧк салгыштар табылган јердиҥ адыла адаган. Археологиялык материалдардаҥ кӧрзӧ, албаты јадар јерин Урсул сууныҥ јарадын талдап алган.
Каракол ӧзӧк
Караколдыҥ петроглифтери
Кӱнбаштулар
Кӧп саба шиҥжӱӱлеген караколдыҥ сӧӧксалгыштары Урсул сууныҥ ла ого кирип турган суулардыҥ јарадында табылган. Божогон кижини бажыла кӱнбадыш јаар салган, кӱн ашкан ол кижи ол јерге атанган. Сӧӧкти саларга озодоҥ белетеп салган таш плиталардаҥ кайырчак эдилген.
Бу плиталардыҥ ичинде кижи сананып таппас аҥ-куш јуралган, шиҥжӱӱчилдердиҥ айтканыла, кижиниҥ сӱнезин ол јерге олор ӱйдежет. Караколдыҥ сӧӧксалгыжыныҥ плитазыныҥ ичи јанында ийт башту кижи јуралган. Бу јуралган кудай јер алдыныҥ, оны плитаныҥ ичи јанында јураганы тегиндӱ эмес.
Каракол культураныҥ таш сӧӧксалгыштарыныҥ ичинде археологтор оттыҥ, кӧмӱрдиҥ, кӱлдиҥ истерин тапкан. От алдындагы караколдыҥ улузына байла јаан учурлу болгон. Бу элемент Алтайдыҥ кырларында эмдиги ӧйгӧ јетире бар. От кӱйдӱрип, отло арчынып — эмдиги де ӧйдӧ алтайлар бу чӱм јаҥла тузаланадылар.
Онойдо ок табылган: айак, кельт-лопатк, кайру, кӱлер бычактар, малталар, айуныҥ тырмактары. Таш кайырчактыҥ саркофагында гравировка эдилген. Мифологиялык антропоморфный тындулар турушкан аҥдаштыҥ сценалары, булан, текелер, ийттер, куштар јуралган. Композициялар сӧӧк јуурыныҥ алдында јураган, кайырчактыҥ келтейинде кызыл јол барган. Полихромный јураныш — Сибирде арткан эҥ озогы јураныш[1].
Самодий караколдыҥ культуразы Иранныҥ Бегазы-Дандыбаевский культуразыла јуук болгоны (культура карасукского типа) этнически иран-самодий пазырык культура эртескиф усть-куюмский группа (оноҥ кара-кобинский культура) табылган[2].
Этникага кирет
- Самодийлер[3]
Онойдо ок кӧр
Ајарулар
- ↑ 1 2 Древний мир Алтая: от камня до бронзы. Каракольская культура
- ↑ Молодин В. И., Ромащенко А. Г. Население Горного Алтая в эпоху раннего железного века как этнокультурный феномен. Происхождение, генезис и исторические судьбы (по данным археологии, антропологии, генетики). Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2016. Архивировано куран айдыҥ 11 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ Доклад председателя Отделения академика Добрецова Н. Л. Архивная копия от 12 чаган ай 2010 на Wayback Machine
Литература
- Погожева А. П., Кадиков Б. Х. Могильник эпохи бронзы у поселка Озерное на Алтае // Новое в археологии Сибири и Дальнего Востока. Новосибирск, 1979; Кубарев В. Д. Древние росписи Каракола. Новосибирск, 1988;
- Молодин В. И. Развитая бронза Горного Алтая // Проблемы поздней бронзы и перехода к эпохе железа на Урале и сопредельных территориях. Уфа, 1991;
- Он же. Каракольская культура // Окуневский сборник 2. СПб., 2006.