Јыҥылаар тош

Харьковто јаан каток. Тышты.

Иркутскта водохранилищеде каток — кӧп улус бадар каток

Јыҥылаар тош (орус. Каток) — тӱп-тӱс тош, чанакту ла конькилӱ јыҥылаар. Катоктор тузаланар аайынча текши улус тузаланар ла спортивный болот, тожыныҥ бӱдӱмиле искусственный ла тегин. Спортивный катоктор ачык ла бӧктӱ болуп јат. Кышкы Олимпий ойындар ӧткӱрер тоштор тудулат, бир канча јабынтылу искусственный тоштор: фигурный јыҥылашка ла шорт-трекке, хоккейге ле коньки спорт маргаандарга алдынаҥ башка тоштор јазалат.

Тӱӱкизи

Хоккей ле фигурный јыҥылаш спорттыҥ олимпий бӱдӱмдери боло берерде, конькилӱ јыҥылаш јаҥыс ла кыштыҥ ӧйине келишкен. Тӱндӱк Европада кыш эмеш узак, тӱндӱкевропей спортчыларга ол јарамыкту болгон. Хоккей ле фигурный јыҥылаш јаҥыс ла јабынтылу тош ареналар табыларда, спорттыҥ текши-массовый ла профессионал бӱдӱмдери боло берген. 1876 јылда чаган айдыҥ 7 кӱнинде Лондондо телекейде баштапкы искусственный каток ачылган.

Баштапкы јабынтылу-крытый тош арена Канадада тудулган. Канадец карындаштар Лестер ле Джо Патриктер 1912 јылда Рождество алдында Виктория калада (Британ Колумбия) баштапкы јабык ледовый аренаны јазайла ачкан. Кийнинде, бир канча онјылдыктар туркунына Патрик карындаштар јӱстер тоолу тош ареналар ачкан (тӱндӱк-кӱнбадыш США, кӱнбадыш Канада).

Россияда јыҥылаар тоштор[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Москвада эҥ ле эски каток — Петровка оромдо, т. 26/9, XIX чактаҥ ала иштейт. 1860-чы јылдарда мында эҥ артык каток болгон, Москвада баштапкы спорт организация — Императорский речной яхт-клубтыҥ турчылары мында фигурный јыҥылашка ӱренген.

Казахстанда јыҥылаар тоштор[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Казахстанда катоктор:

Алма-Ата кала:
- Медео спорткомплекс — телекейде эҥ бийик јерде, телекейде эҥ јаан тошту.
- Балуан Шолактыҥ спорт ло культура ӧргӧӧзи, 3725 јерлӱ, кышкыда ондо тош арена јазалат.
- Спорт объект Кышкы Универсиаданыҥ 2017. 28-чи Кышкы универсиада 2017 јыл:
  - Тош ӧргӧӧ «Halyk Arena», 3000 јер, Кульджинский тракт (Алма-Ата);
  - Тош ӧргӧӧ «Almaty Arena», 12 000 јер, Рыскулов ло Момышулы оромдордыҥ белтири (Алма-Ата).
- Тош ӧргӧӧ LYXOR^[1].
Астана калада:
- Сарыарка (велотрек). 2009 јылда велотрекке тош арена кожылган. 2011 јылда Астана велотреги телекейде эҥ талдама болуп чыккан.

Искусственный јыҥылаар тошто ижи

Соодор эдимди автоматикалык башкарар (чиллер)

Соодор установка тегин кондиционер ле сооткыш ла чылап иштейт^[2].

Сезондорло иштеер катоктордо маттар системазы кумак основада иштейт^[3].

Тош арена[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Јыҥылаар тоштыҥ тӧзӧлгӧзи тош арена. Тош аренаныҥ системазы 4 тӧс элементтеҥ турат:

Система чиллер-фанкойл;
трубалар системазы ла соодор установка;
маттар системазы (трубкалар) тош аренаныҥ тӧзине;
хладагент (рефрижирант).

Тепловлагоизоляция алдында јылыдып турган бетон (F), јерди тоҥырбайт.

Јыҥылаар тоштыҥ ижин јеткилдеери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Изоляция плиталарлу, аҥылу покрытиеле јабылган тош арена јӱзӱн- јӱӱр текши-массовый мероприятиелер ӧткӱрерге јарайт — кӧрӱлер, концерттер, спорт маргаандар «тошто» эмес спорттыҥ бӱдӱмдериле о.ӧ.

Профессионал тош арена Национал Хоккей Лиганыҥ (НХЛ), эмезе Международный олимпий комитеттиҥ (МОК) ээжилерине, некелтелерине келижип турар учурлу. Тош аренаны цирктузаланза, бастыра тошты кайылтар керек, нениҥ учун дезе, циркте конструкциялар (темдектезе, трапециялар) аҥылу крепление ле фиксация эдер оборудованиени грунтка колбоорго, машиналар кирери ле о.ӧ.

Јыҥылаар тоштыҥ бӱдӱми ла кеми[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тош аренаныҥ бӱдӱми ла кеми кандый ла болор аргалу, ойын ла фигурный јыҥылаш јарагандарга тош тегерик, тӧрт толыкту — 18×32 м, 12×24 м ла о.ӧ. болор аргалу. Хоккей аренаныҥ узуны ас ла салза: 51 м, јаан ла дезе 61 м, тууразы: ас ла салза 24 м, јаан ла дезе 30 м болор учурлу. Площадканыҥ толыктары эмеш тегерийген (радиусы 7 м — 8,5 м. Олимпий стандарт — 60×30 метр, толык радиус 8 м). Телекейде тожы эҥ ле јаан каток Медео Алма-Атада.

Тош аренаныҥ кырларын чеберлеери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Борт — тудуш агаш, эмезе пластик (стекловолоконный) тош аренаны айландыра чеден. Бу чеденге спонсорлор толтыра ла реклама илип јат. Борт-чеденниҥ бийиги 107 см (100—110 см).

Тыҥыткан шил (орус. закалённое стекло) — тошты айландыра зона (онойдо ок штрафниктер скамейказыныҥ јанында) тыҥыткан шилдеҥ эткен экран. Мыныҥ керектӱзи — ойын јакшы кӧрӱнип турзын, шил јакшы корулазын.

Плексиглас — тош айландыра периметриле плексигласла туйукталган — ӧткиш акрил пластик, бийиги — 2,4 м јалбагы 1,3 см. Плексиглас панельдерди тузаланганы канча катап практичный.

«Јакшы тош» ло «Јаман тош», бу не дегени.

Тош аренаны тударда, оныҥ ичинде айалга суреен учурлу. Практика кӧргӱскениле, тоштыҥ ӱстинде оптимал температура −4 °C кире, здание ичинде температура 17 °C кире, кейдиҥ чыгы аренада 30 % кире.

Фигуристтер ле хоккеистердиҥ «Јакшы тошко» некелтелери башка. Фигуристтерге тоштыҥ ӱстинде −3…−4 °C температура болзо јакшы. Хоккеисттерге оноҥ соок, кату тош керек, температуразы −5 °C. Фигуристтерге јакшы јарап турган тош, хоккеисттер ойнозо, тӱрген ле «каша боло берет».

Тош аренаны будууры[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тош аренаны будуганы

Будуш практикалык ла эстетикалык амадулу эдилет. Ак фондо фигуристтер хоккеисттер јакшы кӧрӱнет, шайбаны јакшы кӧрӧр, будуп салган тошто фотого соктырза бликтер јок, ТВ-да јурук јакшы јарык кӧрӱнет.

Хоккей разметка.

Тошты кичеери ле ишке белетеери[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тошты канайып та јакшы кичеезе, ол оодылып, сынып ӱрелип јат. Тоштыҥ ӱстин тӱрген јазап ийери аҥылу јерде турат, јаан учурлу.

«Јажыл» тош — будуш ла чийӱлер тартыш токтогон. Тош белен.

Тош јазаар комбайн (ресурфейсер)[тӱзедер | кодты тӱзедер]

Тош комбайндар (ресурфейсерлер) табылгалакта, тошты колло тӱзедетен болгон, кыргыштар, коларткыш, кӱрек ле шлангта суу. Јаан катокты зак јазаарга келижетен. 1940-чи јылдарда американец Фрэнк Замбони машина эдер эксперименттер баштаган, бу аппарат бир ле уунда, кезип, тӱзедип, јунуп, тургуза ла јаҥы кат тош салар учурлу болгон. Тош јазаар машины тракторлорго, кар арчыыр машиналарга тӱҥейлеп эдилген.

Синтетикалык тош

Европада, анчада США ла Канадада синтетикалык тошту јаан эмес ареналар суруда. Синтетикалык тӱс тош чын тошко тӱҥей, фигурный јыҥылашка, хоккейге, кёрлингке јараар.

Синтетикалык тоштордыҥ катузы тегин тошторго кӧрӧ 5—15 % бийик, ол јыҥылаарга јакшы айалга. Канада ла США-да хоккейный школдор ло клубтар кӧп, олор синтетикалык тошто иштейт, олордыҥ баазы канча катап јеҥил. Тӱрген монтаж (мобильность) ла ачык площадкалар ла помещениелерге аҥылу некелтелер јок болгоны, синтетика јыҥылаар тошты кандый ла климатту јерде тударга јараар. Јаан эмес катокторды парктарда, пляжтарда, садыжар јерлерде, спортивный ла фитнес-клубтарда, шоу-бизнесте, циркте, корпоратив мероприятиелерде, круизный лайнерлерде ле о.ӧ. јерлерде тударга эптӱ болот.

Ајарулар

↑ Ледовая арена LUXOR (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 28 кӱни, 2016. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 2 кӱни, 2016 јыл.
↑ Спасский А. А., Спасский И. А. Системы холодоснабжения искусственных ледовых катков. / Холодильная техника, 2012, № 5. С. 31-33
↑ Киссер К.В. Особенность холодоснабжения открытых катков сезонной эксплуатации // Науч. журн. НИУ ИТМО; серия «Холодильная техника и кондиционирование». — 2013. — № 1. Архивировано 4 јаан изӱ ай 2015 года.

Тайантылар

[1] Ледовая арена LUXOR (ја. эм.). Дата обращения: сыгын айдыҥ 28 кӱни, 2016. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 2 кӱни, 2016 јыл.

[2] Спасский А. А., Спасский И. А. Системы холодоснабжения искусственных ледовых катков. / Холодильная техника, 2012, № 5. С. 31-33

[3] Киссер К.В. Особенность холодоснабжения открытых катков сезонной эксплуатации // Науч. журн. НИУ ИТМО; серия «Холодильная техника и кондиционирование». — 2013. — № 1. Архивировано 4 јаан изӱ ай 2015 года.

[1]

[2]

[3]